Antwerpsche Post-tydinge (1713-1788) – editie Den Haag

Titelbeschrijving
Antwerpsche Dingsdaagsche [Vrydaagsche] Post-tydinge.
Gazette van Antwerpen (vermoedelijk vanaf 1722 tot circa 1760)
Opregte Gazette van Antwerpen (vermoedelijk vanaf 1761 tot in ieder geval 1783)
¶ Opregte Antwerpse Courant (1788).

Periodiciteit
Doordat het blad nauwelijks bewaard is gebleven, is het ingewikkeld om het periodiek in al zijn verschijningsvormen exact te dateren.
Sautijn Kluit (1869) maakt melding van de Antwerpsche Post-tydinge van 10 april 1714 (nr. 29). Omdat het blad twee maal per week uitkwam, moet het eerste nummer eind 1713 zijn verschenen.
De NCC geeft zonder correcte vermelding van vindplaats een aflevering van de Gazette van Antwerpen, gedrukt door Cornelis van Zanten junior en door de titelbeschrijver met vraagteken op 1729 gedateerd. Deze Van Zanten had in 1722 de zaak van zijn vader overgenomen en zal toen de titel hebben gewijzigd. Sautijn Kluit noemt nog twee andere afleveringen, gedateerd 1 en 4 september 1733 (nr. 70 en 71), die volgens hem afkomstig waren van een Haagse drukker. De titel is opnieuw de Gazette van Antwerpen, zoals ook vermeld in de NCC, maar overige identificatiegegevens ontbreken.
Servaas van Rooyen (1882) beschrijft Gazette van Antwerpen van 18 juni 1745 (nr. 49), die nu op naam staat van Pieter Vos. Aangezien hij in 1751 voor de Gazette in het middel van de gedrukte papieren bij het land werd aangeslagen voor ƒ 28:12, moet hij dit nieuwblad toen nog hebben gedrukt en uitgegeven.
In 1761 heette het blad de Opregte gazette van Antwerpen. Dit blijkt uit de Nieuwejaarswensch van de bestelder van de Oprechten Antwerpschen Gazette die in dit jaar verscheen. Bovendien schrijft de zoon van de zojuist overleden drukker-uitgever Pieter Servaas op 15 september 1783 in de Leydse Courant dat zijn vader en hij ‘reeds meer dan Twaalf Jaaren de permissie gevraagd en gunstig verkreegen hebben, tot het Drukken en Uitgeeven van voorn. Antwerpse Gazette’.
Sautijn Kluit (1878) noemt voorts de Opregte Gazette van Antwerpen van januari 1784. Die blijkt in september 1788 van naam blijkt te zijn veranderd in de Opregte Antwerpse Courant. Dit is het laatste jaartal waarin de Haagse Antwerpsche Post-tydinge is gesignaleerd.
Gedurende vrijwel zijn gehele looptijd verscheen het blad op dinsdag en vrijdag. Vanaf januari 1784 werd dit gewijzigd in woensdag en zaterdag.

Bibliografische beschrijving
Sautijn Kluit (1869) heeft de de Antwerpsche Post-tydinge van 10 april 1714 niet zelf gezien maar nam de beschrijving over van een verzamelaar. Het blaadje bevat vier pagina’s in kwarto, opgemaakt in twee kolommen. Links in het titelblok bevindt zich het titelvignet, rechts een fleuron. Sautijn Kluit vermoedt dat hier zijn afgebeeld het wapen van Antwerpen resp. de Parnassusberg, het uitgeversbeeldmerk van Hendrik Aertssens.
De afleveringen van de Gazette van Antwerpen van 1 en 4 september 1733, evenmin door Sautijn Kluit in visu beschreven, bevatten eveneens vier pagina’s in kwarto, waarvan de tekst is opgemaakt in twee kolommen. Het titelblok bevat jaartal, volgnummer, titel en datum. Links staat het wapen van Oostenrijk, rechts vermoedelijk het wapen van Antwerpen.
Servaas van Rooyen (1882) beschrijft de aflevering van 18 juni 1745 van de Gazette van Antwerpen in de editie-Vos als volgt: vier bladzijden in kwarto, opgemaakt in twee kolommen. In het titelblok staat links het Oostenrijkse wapen en rechts het wapen van Antwerpen; titel, datum en volgnummer.
Servaas van Rooyen (1882) beschrijft de Opregte Gazette van Antwerpen van 10 januari 1783 (nr. 3): in het titelblok staan het volgnummer, het wapen van Antwerpen met aan weerszijden de titel, de verschijningsdag en de datum.
Er zijn geen beschrijvingen bekend van de Opregte Antwerpse Courant.

Boekhistorische gegevens
Het colofon van de Antwerpsche Post-tydinge van 10 april 1714 meldt:

t’Antwerpen, by Henricus Aertssens op d’Eyermerckt, in den Parnassus Berg. En na die oprechte kopie gedrukt in ’s Gravenhage by Pieter van Santen, op de Lange-gragt.

Van Santen, die veel volksboeken op zijn naam heeft staan, overleed in 1722, waarna zijn weduwe de drukkerij verkocht aan zijn enige zoon Cornelis van Zanten.
De hierboven beschreven afleveringen van de Gazette van Antwerpen van 1 en 4 september hebben geen colofon; er wordt slechts vermeld ‘Gedrukt na de Copye van Antwerpen’. Omdat er volgens de NCC een exemplaar moet zijn met de naam van Cornelis van Zanten in het colofon, en omdat er per stad slechts één privilege is verstrekt om met een Antwerpse krant uit te komen, is het waarschijnlijk dat ook deze anonieme nrs. 70 en 71 in zijn drukkerij zijn vervaardigd.
Het colofon van de Gazette van Antwerpen van 18 juni 1745 luidt:

Gedrukt in ’s Gravenhage by Pieter Vos, boekdrukker in de Lange-Bagynestraat na de Copye van Antwerpen.

Het colofon van de Opregte Gazette van Antwerpen van 10 januari 1783 luidt:

Gedrukt in ’s Gravenhage by P. Servaas, Boekdrukker, Boekverkooper, Konst- en Kaartverkoper op de Beestemarkt, na de copy van Antwerpen.

Na diens overlijden in 1783, zette zijn zoon Daniel Servaas de Gazette voort.
Sautijn Kluit (1878) maakt melding van de Opregte Gazette van Antwerpen van januari 1784, uitgegeven te ’s-Gravenhage bij Antonie Kok, in de Dronkemans-straat over de Juffrouw-Yda-straat. In september 1788 is het adres gewijzigd in het Agterom, bij de Capelsbrug.

Inhoud
Volksblaadje met nieuwsberichten, met licentie overgenomen uit de originele Antwerpse krant. In de Opregte Gazette van Antwerpen van 10 januari 1783 staan nieuwsberichten uit Constantinopel, Wenen, Praag, Parijs, Londen, ’s-Gravenhage en Antwerpen.

Relatie tot andere periodieken
Op 15 september 1783 protesteerde Daniel Servaas publiekelijk in de Leydse Courant tegen het verschijnen van de Gazette van Antwerpen van twee duiten (1783), uitgegeven door de firma Gosse en Zoon.

Exemplaren
¶ Den Haag, Gemeentearchief: toegang 0350-01 Oud archief van de gemeente ’s-Gravenhage, inv. nr. 161, Requesten ingekomen bij de Magistraat 1778-1784 (Opregte Gazette van Antwerpen).
¶ Van de overige beschreven afleveringen zijn geen exemplaren gevonden.

Literatuur
¶ Steven van Impe, ‘Mediamagnaten in de Oostenrijkse Nederlanden? De uitgevers en redacteurs van de Gazette van Antwerpen in de achttiende eeuw’, in: De Gulden Passer 91/2 (2013), p. 127-159
¶ E.F. Kossmann, De boekhandel te ’s-Gravenhage tot het eind van de 18de eeuw (’s-Gravenhage 1937), p. 336-337
¶ A.J. Servaas van Rooijen, ‘De Gazette van Antwerpen, uitgegeven bij Servaas te ’s Hage, in: De Navorscher 32 (1882), p. 373-376
¶ W.P. Sautijn Kluit, ‘De Rotterdamsche Courant’, in: Jaarboek van de Maatschappij der Nederlandsche Letterkunde 1878, p. 3-92, 39-40
¶ W.P. Sautijn Kluit, ‘De Gazette van Antwerpen’, in: De Nederlandsche spectator 1869, p. 99-102, 100-101.

Rietje van Vliet