Titelbeschrijving
¶ Departementale Geldersche Courant (1804-1810)
¶ Journal du Département de l’Issel Supérièur / Dagblad van het Departement van den Boven-IJssel (1811)
¶ Feuille Politique du Département de l’Issel-Supérieur / Staatkundig Dagblad van het Departement van den Boven-Yssel (1812-1813)
¶ Annonces et Avis pour Supplement à la Feuille Politique du Département de l’Issel-Supérieur / Bekendmakingen en Berigten tot Byvoegsel van het Staatkundig Dagblad van het Departement van den Boven-IJssel (1812-1813)
¶ Arnhemsche Courant (1814-2001)
¶ Provinciale Arnhemsche Courant (1814).
Periodiciteit
Op woensdag 2 mei 1804 verscheen de eerste aflevering van de Departementale Geldersche Courant. Het blad kwam volgens Sautijn Kluit (1892) driemaal per week uit: op maandag, woensdag en vrijdag. Naar aanleiding van een bericht op 25 mei 1804 over de toezegging van de Zweedse koning om tegen betaling te zullen aftreden, werd de redacteur door het Departementale Bestuur van Gelderland op het matje geroepen. Deze ontsprong de dans door te verklaren dat hij het bericht had overgenomen uit Duitse kranten en dat hij het vrijwel onmiddellijk had gerectificeerd.
Hoe lang de Departementale Geldersche Courant heeft voortbestaan, is wegens het ontbreken van exemplaren niet met zekerheid te zeggen, maar de krant zal onder deze titel zijn beëindigd toen het departement Gelderland na de inlijving van het Koninkrijk Holland bij het Eerste Franse Keizerrijk per 1 januari 1811 werd omgevormd tot het departement Boven-IJssel.
Conform de napoleontische perswetgeving mochten de kranten alleen nog tweetalig verschijnen en werd de titel gewijzigd. Nr. 1 van het Journal du Département de l’Issel Supérièur / Dagblad van het Departement van den Boven-IJssel dateert van 3 september 1811, nr. 52 is gedateerd 31 december 1811. De frequentie was driemaal per week.
Maar er was een nieuw decreet in de maak: in elk van de acht departementen mocht nog maar één ‘feuille politique’ verschijnen, met daarnaast maximaal vier advertentie- en mededelingenbladen. Op 30 december 1811 werd namens de prefect de nieuwe wijziging aangekondigd in het Feuille Politique Extraordinaire du Département de l’Issel-Supérieur / Buitengewoon Staatkundig Dagblad van het Departement van den Boven-Yssel. De drukker had een concessie gekregen voor alleen het Feuille Politique du Département de l’Issel-Supérieur / Staatkundig Dagblad van het Departement van den Boven-Yssel, waarvan nr. 1 verscheen op 2 januari 1812. Het laatste nummer (nr. 142) zag op 25 november 1813 het licht. Ook dit nieuwsblad verscheen driemaal per week. Op 29 augustus 1813 werd de courantier/redacteur gearresteerd en naar Amsterdam overgebracht wegens een publicatie over een mogelijke Oostenrijkse oorlogsverklaring aan Frankrijk. Mede dank zij de steun van de prefect werd hij na enkele dagen vrijgelaten en in zijn functie hersteld.
Het mededelingenblad Annonces et Avis divers, pour supplément à la Feuille Politique du Département de l’Issel Supérieur / Bekendmakingen en Berigten tot Bijvoegsel van het Staatkundig Dagblad van het Departement van den Boven-IJssel verscheen parallel aan het Feuille Politique, vanaf 2 januari 1812.
Na het vertrek van de Fransen werden beide bladen samengevoegd en omgevormd tot één Nederlandstalig nieuwsblad: de Arnhemsche Courant. Nr. 1 verscheen op zaterdag 1 januari 1814. Het blad verscheen driemaal per week, op dinsdag, donderdag en zaterdag.
Nr. 105 (1 september 1814) heeft eenmalig een andere titel: Provinciale Arnhemsche Courant.
Bibliografische beschrijving
De titels Journal du Département de l’Issel Supérièur / Dagblad van het Departement van den Boven-IJssel; het Feuille Politique du Département de l’Issel-Supérieur / Staatkundig Dagblad van het Departement van den Boven-Yssel; en de Annonces et Avis pour Supplement à la Feuille Politique du Département de l’Issel-Supérieur / Bekendmakingen en Berigten tot Byvoegsel van het Staatkundig Dagblad van het Departement van den Boven-IJssel verschenen alle drie in groot kwartoformaat in tweekoloms opmaak (links Franstalig, rechts Nederlandstalig).
Vanaf het laatste nummer van 1812 krijgen de Annonces et Avis pour Supplement à la Feuille Politique du Département de l’Issel-Supérieur / Bekendmakingen en Berigten tot Byvoegsel van het Staatkundig Dagblad van het Departement van den Boven-IJssel de (Franse) keizerlijke adelaar als titelvignet. Het werd ook gebruikt in het titelblok van het Feuille Politique.
In de Arnhemsche Courant is het wapen van Arnhem, een dubbelkoppige adelaar, gekroond en ingeklemd tussen twee klimmende leeuwen, verwerkt tot titelvignet.
De eenmalige Provinciale Arnhemsche Courant heeft een ander uiterlijk, maar draagt wel het stadswapen als titelvignet.
Boekhistorische gegevens
De Departementale Gelderse Courant werd gedrukt door Johan Hendrik Moeleman Jr. uit Arnhem. Hiermee zette hij een familietraditie voort, want ook zijn vader had – weliswaar enkele decennia geleden – ervaring met het uitgeven van een krant: de Geldersche Burger-Courant (1769).
Ook het Journal du Département de l’Issel Supérièur / Dagblad van het Departement van den Boven-IJssel en het Feuille Politique du Département de l’Issel-Supérieur / Staatkundig Dagblad van het Departement van den Boven-Yssel werden gedrukt door Johan Hendrik Moeleman Jr. uit Arnhem. Op 22 december 1811 wordt voor het eerst gemeld dat de krant ook verkrijgbaar was bij M. Schooneveld en Zoon in Amsterdam en Paddenburg en Zoon in Utrecht. Het Feuille Politique is iets groter van formaat en in vergelijking met het Journal duurder (ook in verband met het zegelrecht): geen ƒ 7:10 maar ƒ 10 per jaar. Voor bijlagen of extra nummers werd niets in rekening gebracht.
Het gecombineerd uitgeven van een nieuws- en een advertentieblad was niet toegestaan. Vandaar dat de Annonces et Avis pour Supplement à la Feuille Politique du Département de l’Issel-Supérieur / Bekendmakingen en Berigten tot Byvoegsel van het Staatkundig Dagblad van het Departement van den Boven-IJssel van de pers kwamen bij Abraham van Goor, departementsdrukker te Arnhem. Abonnementsprijs per jaar: 4 gulden. Advertentieprijs: 20 centimes of 2 stuivers per regel. Vertaalkosten voor een advertentie: ½ stuiver per regel. Een jaarabonnement samen met het Feuille Politique kost ƒ 13.
De uitgave en redactie van al deze kranten was in handen van departementaal ambtenaar Steven van Bronkhorst (1763-1826) en – tot 1 januari 1813 – de taalmeester van het Stadsinstituut te Arnhem, de Zwitser Jean Louis Rapin de Thoyras (ooit rector der Latijnse scholen te Hattem). De administratie werd verricht door G.H. Eerligh (1769-1825), thesaurier van de prefectuur.
De Arnhemsche Courant werd als vanouds gedrukt bij Moeleman, maar op 1 september 1814 veranderde Van Bronkhorst ineens, vermoedelijk na een conflict, van drukker. Voortaan kwam de krant bij de provinciale drukker Van Goor van de pers. Ook de titel en het uiterlijk van de Arnhemsche Courant werden gewijzigd, al was de titelwijziging slechts voor één keer. Abonnementsprijs per jaar: ƒ 10 (betalingen in termijnen zijn mogelijk); buitengewone edities zijn apart beprijsd; vrachtvrije levering voor abonnees buiten Arnhem. Advertenties: 3 stuivers per ½ regel (behoudens uitzonderingen).
Vanaf 1 februari 1816 raakte ook Van Goor buiten beeld en werd hij vervangen door Carl Albert Thieme, boekdrukker te Arnhem.
Medewerkers
Sautijn Kluit (1892) vermoedt dat Steven VAN BRONKHORST al courantier-redacteur was van de Departementale Geldersche Courant. Hij zou die positie hebben ingenomen samen met Jean Louis RAPIN DE THOYRAS. Aan de krant werkten voornamelijk departementale ambtenaren mee.
De patriot Van Bronkhorst was ooit correspondent van de Post van den Neder-Rhijn en was in de jaren ’90 samen met zijn vriend Willem Carel Pieter van Riemsdijk in Bergen op Zoom een drukkerij-uitgeverij begonnen. Ze werkten samen met de Bredase drukker-courantier Willem van Bergen. Eén van hun uitgaven was Courier van Bataafsch-Braband (1795-1796). Van Bronkhorst was dus bekend met het uitgeven van nieuwsbladen.
Ten tijde van de Bataafsche Republiek werd Van Bronkhorst secretaris van Arnhem en in 1798 provinciaal secretaris. Hij klom snel omhoog op de gewestelijke ladder van bestuurlijke functies. Na de machtswisseling van 1801, toen de regentenfamilies hun oude posten weer hadden ingenomen, werd Van Bronkhorst commies ‘voor Policie [=bestuur] en Oeconomie’ bij het departementale bestuur. Na de inlijving bij Frankrijk op 6 juli 1811 werd hij ‘chef der Eerste Divisie van Policie’.
Aan Van Bronkhorst en Rapin de Thoyras werd bovendien de redactionele taak opgedragen voor het officiële Journal du Département de l’Issel Supérieur / Dagblad van het Departement van den Boven-IJssel.
Eind januari 1812 werd Van Bronkhorst bevorderd tot ‘chef van de Divisie van Binnenlandsche Zaken’. In december 1812 verzocht Rapin de Thoyras ontslag als medecourantier en co-redacteur, en keerde per 1 januari 1813 terug naar Zwitserland. Aan de redactie werden toegevoegd: dominee Hendrik Herman DONKER CURTIUS (1778-1839) en de Arnhemse onderwijzer van Engelse afkomst James DAY (Daij) (1778-1822).
Van Bronkhorst was nu als enige door de prefect belast met de directie en redactie van het Feuille Politique du Département de l’Issel-Supérieur / Staatkundig Dagblad van het Departement van den Boven-Yssel én het mededelingenblad Annonces et Avis pour Supplement à la Feuille Politique du Département de l’Issel-Supérieur / Bekendmakingen en Berigten tot Byvoegsel van het Staatkundig Dagblad van het Departement van den Boven-IJssel. Zijn jaarsalaris bedroeg 2000 franken. Eerligh bleef de administratie der bladen voeren.
In augustus 1813 werd Van Bronkhorst gearresteerd en naar Amsterdam overgebracht. Zijn redactionele taken werden naar eigen zeggen overgedragen aan ene VAN MUNSTER, ‘chef de bureau de prefecture’.
Na de verdrijving van de Fransen uit Arnhem, eind november 1813, zat Van Bronkhorst weer bij de krant. Op 1 januari 1814 (nr. 1) kreeg hij van de commissaris-generaal van het departement toestemming om voor eigen rekening de krant voort te zetten als Arnhemsche Courant.
Inhoud
Patriots, en (aanvankelijk) republikeins en pro-Frans nieuwsblad. Veel overheidsnieuws namens de prefect.
Exemplaren
¶ Departementale Geldersche Courant: geen exemplaren bekend
¶ Journal du Département de l’Issel Supérièur / Dagblad van het Departement van den Boven-IJssel: Arnhem, Openbare Bibliotheek
¶ Full text Feuille Politique du Département de l’Issel-Supérieur / Staatkundig Dagblad van het Departement van den Boven-Yssel
¶ Full text Annonces et Avis pour Supplement à la Feuille Politique du Département de l’Issel-Supérieur / Bekendmakingen en Berigten tot Byvoegsel van het Staatkundig Dagblad van het Departement van den Boven-IJssel
¶ Full text Arnhemsche Courant
Relatie tot andere periodieken
Het departement Gelderland/Boven-IJssel strekte zich min of meer uit tot het huidige Gelderland boven de grote rivieren. Nijmegen viel niet binnen het departement en kende tot mei 1811 een eigen nieuwsblad: de Nijmeegsche Courant (1800-1811; 1814-1837).
Bronnen
¶ Arnhem, Gelders Archief: toegang 0016 (Gewestelijke besturen in de Bataafs-Franse tijd), inv. nr. 15.2.13.3 (Controle van de openbare mening)
¶ Steven van Bronkhorst, Mijne lotgevallen in de maanden augustus en september 1813: met eenige bydragen wegens de staatsgevangenis te Amsterdam en de gesteldheid dier hoofdstad in dat merkwaardig tydvak (Zutphen, H.C.A. Thieme 1815)
Literatuur
¶ G.A.M. Beekelaar, lemma ‘Steven van Bronkhorst’, in Biografisch Woordenboek van Nederland: 1780-1830 (geraadpleegd 3-4-2021)
¶ G.A.M. Beekelaar, ‘Van Staatkundig Dagblad tot Arnhemsche Courant. Mensen en achtergronden’, in: Bijdragen en Mededelingen Vereniging Gelre 72 (1981), p. 191-224
¶ W.P. Sautijn Kluit, ‘Arnhemsche couranten’, in: Bijdragen tot de geschiedenis van den Nederlandsche boekhandel, deel 5 (Amsterdam 1892), p. 1-148.
Rietje van Vliet
Je moet ingelogd zijn om een reactie te plaatsen.