Bataviase Nouvelles (1744-1746)

Titelbeschrijving
Bataviase Nouvelles.

Periodiciteit
Het nieuwsblad verscheen na een geslaagd proefnummer op 7 augustus 1744 voortaan wekelijks, van maandag 10 augustus 1744 t/m 20 juni 1746.
Al in de zeventiende eeuw gold in Oost-Indië uit concurrentieoverwegingen een publicatieverbod wat het nieuws betreft. Aangezien de gouverneur-generaal de Heeren Zeventien van de VOC niet op de hoogte had gebracht van ‘zijn’ Bataviase Nouvelles, kon het blad nog redelijk lang voortbestaan. Maar toen het VOC-bestuur er echter kennis van kreeg, was een verbod onvermijdelijk. Op 20 november 1745 viel het besluit daartoe, maar het bericht bereikte Batavia pas ruim een jaar later. Volgens Termorshuizen (2001) zijn er 98 nrs. verschenen.

Bibliografische beschrijving
In folio. De tekst is opgemaakt in twee kolommen.
Het titelblok bevat afgezien van titel, verschijningsdatum en volgnummer ook: twee Generaliteitsleeuwen, die met opgeheven zwaard en pijlenbundel aan weerszijden staan opgesteld naast het wapen van de stad Batavia.

Boekhistorische gegevens
De verlichte gouverneur-generaal Gustaaf Willem baron van Imhoff legde het publicatieverbod van de Heren Zeventien naast zich neer door al snel na zijn aantreden in 1743 het initiatief te nemen tot de uitgave van de Bataviase Nouvelles. Op 9 februari 1745 kende hij aan Jan Erdman Jordens, de eerste administrateur van de Medicinale Winkel in koopmansrang en de latere eerste klerk van de Generale Secretarie, een driejarig privilege toe voor het drukken en uitgeven van de ‘wekelykse Bataviasche nouvelles’.
Het blad was in 1744 verkrijgbaar bij de VOC-drukkers Jacobus Bout en Jan van Putten in het Kasteel, en in 1745 bij boekbinder Jan Abel, eveneens in het Kasteel.

Door het totale gebrek aan drukpersvrijheid had men in de Republiek geen weet van wat er in Oost-Indië gebeurde. Er was dan ook behoefte aan nieuws uit en over Batavia. Twee Amsterdamse boekverkopers sprongen hierop in en brachten nadrukken van een aantal Bataviase Nouvelles uit.
¶ Als eerste verschenen bij de boekverkoper Arnoldus Olofson, van 4 januari t/m 8 maart 1745, de Bataviase Nouvelles en Politique Raisonnementen, Zo als dezelve zedert den Vierden January tot den 8sten Maart dezes Jaars 1745, aldaar gebeurt zijn. En na de eerste Tien uytgekoomen gedrukte Nieuwspapieren den inhoud daar van exactelyk nagevolgd. Eerste stuk. Termorshuizen noemt ‘een tiental nummers’, in folioformaat.
¶ Kort daarna, van 5 juli 1745 t/m eind 1748, verschenen bij Tjeert Bliek de Oostindische Nouvelles, of Journaal van alle het Nieuws ’tgeene op Batavia bekent is geworden, van den 5. july tot den 19. october ao. 1745. [en andere data] incluis. Bliek heeft 35 nrs. gekopieerd, maar niet voor honderd procent: het formaat was anders (in octavo), hij herordende de berichten geografisch en hij liet de advertenties weg. Bovendien bleek Bliek zijn eigen Oostindische Nouvelles te publiceren ver na het verbod van de Bataviase Nouvelles. Zie bijvoorbeeld de advertenties in de ’s Gravenhaegsche Courant van 5 augustus 1746, 5 december 1746, 17 juli 1747 en 4 november 1748. Omdat de Oostindische Nouvelles verre van volledig bewaard zijn gebleven, zal de totale omvang de door Termorshuizen genoemde 200 pagina’s flink hebben overschreden.

Medewerkers
Vermoedelijk was de redacteur de hierboven genoemde Jan Erdman JORDENS, die van 1738 tot 1751 in Batavia resideerde.

Inhoud
De Bataviase Nouvelles informeerden de lezer over Oost-Indische zaken uit Batavia, over de VOC-comptoiren elders in Zuidoost-Azië, en waren tevens de spreekbuis van de regering Van Imhoff. Er staan ook advertenties is. Zuiderweg: ‘Het Bataviase nieuws was een bonte mengeling en bestond uit benoemingen van predikanten of de commandant van de retourvloot, berichten over hoog bezoek, over ondertrouw, overlijden en begrafenis van prominente Batavianen, en over rampen en andere ingrijpende gebeurtenissen’.

Exemplaren
¶ Voor een volledig overzicht, zie Termorshuizen (2001), p. 778-779.
¶ Den Haag, Koninklijke Bibliotheek: 3109 F 6 (Oostindische Nouvelles)
¶ Full text Oostindische Nouvelles

Literatuur
¶ Adrienne Zuiderweg, ‘Nieuwsgaring in Batavia tijdens de VOC’, in: Tijdschrift voor Tijdschriftstudies #28 (december 2010), p. 108-126
¶ Adrienne Zuiderweg, ‘Oost-Indische nouvellen tijdens de VOC’, in: Indische Letteren 17 (2002), p. 11-24, aldaar p. 11-19
¶ Gerard Termorshuizen, Journalisten en heethoofden. Een geschiedenis van de Indisch-Nederlandse dagbladpers 1744-1905 (Amsterdam/Leiden 2001), p. 27-32
¶ Katharine Smith Diehl, Printers and printing in the East Indies to 1850. Batavia (New York 1990), p. 19-20, 414
¶ W.P. Sautijn Kluit, ‘De eersteling onder de Indische nieuwsbladen’, in: De Nederlandsche Spectator 14 (1874), p. 361-362
¶ J.A. van der Chijs, ‘De Bataviasche Nouvelles van 1744-1746 en de Bataviasche Koloniale Courant van 1810-1811’, in: Tijdschrift voor Indische Taal-, Land- en Volkenkunde 11 (1862), p. 159-192.

Rietje van Vliet