Brabandsche Gazette of Voornaamste Courant-Nieus (1780-1797?)

Titelbeschrijving
Verscheen aanvankelijk vermoedelijk onder de titel Antwerpsche Gazette (1780-1781); vanaf 1782 als Brabandsche Gazette of Voornaamste Courant-Nieus (1782-1794?). In 1796 is de titel Bataavs-Brabandsche-Bossche Courant. In april 1798 verscheen de krant onder de titel De Departementaale Bossche Courant, niet lang daarna in Republikeinsche Courant voor het Departement van de Dommel.

Periodiciteit
Door de sporadische overlevering zijn de naamswijzigingen niet altijd precies te dateren. Het is ook niet duidelijk wanneer de krant ophield te verschijnen. De uitgever, Jan-Baptist van Gulpen, overleed in 1804, en dat is ook het laatste jaar waarin de rekeningen van de politie van ’s Hertogenbosch melding maken van betalingen aan Van Gulpen voor het plaatsen van advertenties (opsporingsberichten?).
In 1781 lijkt de Antwerpsche Gazette vier keer per week uitgekomen te zijn: op 19 september 1781 was er een klacht over een artikel in de 153ste aflevering. Ook de Brabandsche Gazette werd over het algemeen vier keer per week gepubliceerd, met af en toe drie of vijf afleveringen in één week: de krant verscheen vooral op maandag, dinsdag, donderdag en vrijdag, maar er verschenen ook afleveringen op woensdag of zaterdag.

Bibliografische beschrijving
Kwartoformaat van vier bladzijden, ongeveer 22 x 15 cm, met de tekst in twee kolommen.

Boekhistorische gegevens
De Brabandsche Gazette of Voornaamste Courant-Nieus was waarschijnlijk de voortzetting van een eerdere krant, die Jan-Baptist van Gulpen tussen 1780 en 1782 had uitgegeven en die in sommige archiefbronnen de Antwerpsche Gazette wordt genoemd. Van deze krant is echter geen exemplaar overgeleverd. Ook de Brabandsche Gazette werd later soms nog de Antwerpsche Gazette genoemd (bijvoorbeeld in 1788).

De katholieke Bossche drukker Jan-Baptist van Gulpen (1733-1804) was afkomstig uit Maastricht, waar de familie Van Gulpen al eerder de Gazette van Maestricht uitgaf. In 1772 werd hij als poorter van ‘s-Hertogenbosch ingeschreven. 
Van Gulpen beleed zijn aanhankelijkheid aan de Bataafse Republiek door zijn krant in 1797 om te dopen tot Bataavs-Brabandsche-Bossche Courant. In maart 1798 werd de officiële stadsdrukker Christiaan August Vieweg, die oranjegezind was, uit zijn functie ontzet. Twee maanden later werd hij als stadsdrukker opgevolgd door Van Gulpen.
De prijs is onbekend, maar aangezien de ‘s Hertogenbossche Courant een halve stuiver per aflevering kostte, zal de Brabantsche Gazette voor dezelfde prijs of goedkoper verkocht geweest zijn.

Medewerkers
Waarschijnlijk zal Van Gulpen zelf meestal hebben ingestaan voor het samenstellen van zijn krant, aangezien het voornamelijk ging over het overnemen van artikels uit andere kranten. De Brabandsche Gazette had geen correspondenten en vermoedelijk ook geen redacteur.
Vanaf 1799 was Henricus Bernardus Van Dieren (1771-1817) redacteur van de nieuwe Republikeinsche Courant voor het Departement van de Dommel, de krant die gedrukt werd door J.B. Van Gulpen en Zoonen. Van Gulpen gaf aan dat hij de redactie van de krant niet meer goed aankon. Van Dieren, zelf zoon van een boekdrukker, was belastingsinspecteur en ondernemer. 

Inhoud
De Antwerpsche Gazette werd in 1780 waarschijnlijk opgericht als een krant die gevuld werd met artikelen die gewoon werden overgenomen uit andere kranten, zoals ook andere gelijkaardige kranten in deze periode. Ook later zou de krant voornamelijk berichten van andere kranten overnemen, al werd er af en toe eigen berichtgeving geplaatst.
In september 1781 werd een censor aangesteld, maar die schijnt vrij snel weer verdwenen te zijn. Eind 1788 werd opnieuw een censor aangeduid, de stadsschoolmeester Coenen. Ook die lijkt in 1793 al niet meer in functie te zijn.
De Brabandsche Gazette had een gematigd patriottisch profiel. Een oranjegezind kroniekschrijver noteerde:

Men liet in de stad toe het drukken van de Gazette van Brabant, dat tot heeden toe nog gedrukt word door den drukker Van Gulpen, de grootste lasteraar en leugenaar, die alles lasterlijks wat teegen het Orangehuis was copieerden uit de Neederlandsche, Vaderlandsche en Zuidhollandsche couranten teegen zijne eijge beeter weeten aan, en dit vergiftig papier wierd door de geheele Meijerij met de grootste graagte geleezen.

Meermaals kwam Van Gulpen in aanraking met de Orangistische stedelijke overheid, waarbij zijn krant soms enkele dagen of weken geschorst werd.
Tijdens de Bataafse Republiek was de krant Fransgezind, zoals blijkt uit de gewijzigde titel: Bataavs-Brabandsche-Bossche Courant. Wanneer H.B. Van Dieren in 1799 de redactie van de Republikeinsche Courant voor het Departement van de Dommel aanneemt, geeft Van Gulpen aan dat de krant onder zijn vorige naam veel kritiek van de lezers kreeg. De nieuwe redacteur zou de kwaliteit verbeteren en zorgen voor betrouwbaarder nieuws. De redacteur zou bovendien (republikeinse) duiding bij het nieuws geven. Lezers werden aangespoord om brieven in te zenden.
In haar eerste jaargang (1780) had de krant advertenties, wat niet naar de zin was van de uitgevers van de officiële ’s Hertogenbossche Courant. Van Gulpen moest bakzeil halen en de advertenties verdwenen. In 1788 moest hij echter opnieuw worden aangemaand geen advertenties te plaatsen.

Relatie tot andere periodieken
Rechtstreekse concurrent van de ’s Hertogenbossche Courant van Christiaan August Vieweg. 
Van Gulpen gaf in 1795 ook het weekblad van de Vaderlandse sociëteit ‘Eindelyk uit d’onderdrukking’ uit, getiteld Vaderlandsche Sociëteits Courant (geen enkel exemplaar bekend). De belangrijkste medewerker van dat weekblad was Christiaan August Timaeus, maar ook andere leden van de Vaderlandse sociëteit droegen inhoud bij of controleerden deze vooraleer hij gedrukt werd. Dit weekblad verdween waarschijnlijk in 1798, toen ook de vaderlandse sociëteiten verboden werden.

Exemplaren
¶ Tilburg, Universiteitsbibliotheek: KOD 1782 ‘S HERT 3 (de afleveringen van de eerste helft van het jaar) en KOD 1786 ‘S HERT 5 (aflevering van 30 september 1786)
¶ Arnhem, Gelders Archief, één aflevering van 1788 in het archief van de Familie Van Randwijck
¶ Amsterdam, Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis, NIBG (Perscollectie) PM 8062 = Brabandsche Gazette nrs. 136 (13 november 1787) en 137 (15 november 1787) 
¶ Amsterdam, Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis, NIBG (Perscollectie) PM 12662 = Republikeinsche Courant, nr. 3 (10 september 1799), nr. 4 (13 september 1799), nr. 6 (20 september 1799), nr. 9 (1 oktober 1799), nr. 10 (4 oktober 1799), nr. 11 (8 oktober 1799) 
¶ In het stadsarchief van ‘s-Hertogenbosch zouden exemplaren te vinden zijn van de Bataavsch-Brabandsche-Bossche Courant en de Republikeinsche Courant voor het Departement van de Dommel. 

Literatuur
¶ ‘Een patriotse krant in ‘s-Hertogenbosch’, op: Weblog Brabant Collectie, 15 augustus 2011 (geraadpleegd 1 oktober 2016)
¶ Marina Kessels-van der Heijde, Maastricht, Maestricht, Mestreech. De taalverhoudingen tussen Nederlands, Frans en Maastrichts in de negentiende eeuw (Hilversum 2002)
¶ Jacques Baartmans, ‘’s-Hertogenbosch in 1794: beleg en omwenteling’, in: Bossche Bladen. Cultuurhistorisch magazine over ‘s-Hertogenbosch (1994), p. 125-135
¶ A.W.M. Bogers, ‘Een stukje Bossche persgeschiedenis. De kranten van Van Gulpen en Zo(o)nen 1794-1804’, in: Boschboom Bladeren (1990), p. 20-41
¶ A.W.M. Bogers, ‘De patriotse pers in Den Bosch’, in Boschboom Bladeren 36 (1987) p. 19-36
¶ A.W.M. Bogers, ‘De ’s-Hertogenbossche dingsdagse en vrydagse courant 1771-1780: de beginjaren van de oudste courant in Staats-Babant’, in: Noordbrabants Historisch Jaarboek 3 (1986) p. 63-85
¶ G.J.J.F.M. Dorenbosch, ‘Nieuwe gegevens omtrent Jean Baptist van Gulpen, stadsdrukker te ‘s-Hertogenbosch in de achttiende eeuw’, in: Brabantia 16 (1967), p. 105-108
¶ W. Bezemer, ‘De plundering te ‘s Hertogenbosch in 1787’, in: De Navorscher 44 (1894), p. 607-648
¶ C.R. Hermans, Geschiedkundig mengelwerk over de provincie Noord-Braband (‘s-Hertogenbosch 1840).

Steven Van Impe