Burgervriend (1787)

Titelbeschrijving
De Burgervriend.

Periodiciteit
In de Oprechte Nederlandsche Courantvan 24 februari 1787 wordt geadverteerd voor de nrs. 1 en 2 van een ‘Nieuw Weekblaadje’. Twee dagen daarvoor werd het blad ook al in deze krant aangekondigd: het blad verschijnt tweemaal per week, op woensdag en zaterdag. 
Na verloop van tijd veranderen de verschijningsdagen, zo blijkt uit de Oprechte Nederlandsche Courant van 29 maart 1787. Hierin worden de eerste 10 nrs. aangeboden, die voortaan op maandag en donderdag zullen worden vervolgd.
Nr. 59 moet in september 1787 zijn verschenen, omdat er verwezen wordt naar een brief van 9 september 1787. Voor zover bekend hebben ten minste 61 nrs. het licht gezien. Het einde van het blad is het gevolg van de Pruisische inval en de Oranjerestauratie in september-oktober 1787.

Bibliografische beschrijving
De afleveringen bevatten nominaal 4 pagina’s in octavo. Nr. 26 is een dubbelnummer. De 61 nrs. tezamen tellen 244 doorgenummerde pagina’s.

Boekhistorische gegevens
De Burgervriend is blijkens nr. 2 uitgegeven ‘Te Amsterdam, by D. Schuurman, Boekverkooper op ’t Rokin, by de Visch-Poort’. Verkoopadressen zijn volgens de Oprechte Nederlandsche Courant 29 maart 1787:

te Rotterdam by C. van den Dries; Dordrecht Blussé en Zoon; Hoorn Vermande; Haarlem Kampman; Arnhem Moeleman en Appeltant; Groningen L. Huisingh en J. van Groenenbergen; Leeuwarden J.D. van der Haak.

In de Hollandsche Historische Courant van 24 mei 1787 kondigt Schuurman aan dat de afleveringen van de Burgervriend ‘in het vervolg behalve door de gewoone ombrengers, ook door de Courant ombrengers bezorgt worden’. De nrs. 26 en 27 zijn de laatste afleveringen waarvan op basis van advertenties bekend is dat ze door Schuurman zijn uitgegeven (Oprechte Nederlandsche Courant 24 mei 1787).
De nrs. 59 en 61 hebben als colofon: ‘Te Amsterdam, by P. Knuyt, op de N.Z. Achterburgwal by de Lynbaansteeg’. Knuyt was toen al enige tijd de uitgever/drukker van het blad, getuige de advertentie voor nr. 45 in de Oprechte Nederlandsche Courant van 26 juli 1787. Daar wordt overigens ook vermeld dat de Burgervriend voor rekening van de auteur wordt uitgegeven.
Prijs per aflevering: 2 duiten of ½ stuiver op schrijfpapier.

Inhoud
Patriots blad dat blijkens de advertentie in de Oprechte Nederlandsche Courant van 24 februari 1787 bedoeld is 

tot verligting van den gemeene man. Daar men ‘er thans op uit is, om de minvermogende, door gebrek aan nodige kundigheden, in de waare Regeringsform dezer Landen, door allerhande kunstgrepen, tot oproerige bewegingen aan te hitsen, waar doar zy al veeltyds de slagtöffers worden van zommige Heerschzuchtige lieden, die als het waare agter de Schermen het spel aanzien […].

Door het geringe aantal exemplaren dat bewaard is gebleven, moeten we ons wat de inhoudsbeschrijving betreft baseren op de advertenties voor de Burgervriend. Nr. 2 gaat over de oorsprong van de regeringsvorm, vanaf de tijd der Batavieren, Franken en Friezen. Nr. 3 bevat onder meer een samenspraak tussen een Haarlemmerdijker en een Kattenburger over de geschiedenis van het stadhouderschap (Oprechte Nederlandsche Courant 1 maart 1787). In nr. 4 wordt de samenspraak voortgezet, nu over het gedrag van de stadhouder, vergeleken met dat van George Washington (Hollandsche Historische Courant 10 maart 1787). Nr. 10 behelst voornamelijk de geschiedenis van het stadhouderschap (Oprechte Nederlandsche Courant 29 maart 1787). Nr. 14 gaat over de invloed van de geestelijkheid op publieke zaken en nr. 15 wederom over de geschiedenis van het stadhouderschap (Nederlandsche Courant 11 april 1787). Nr. 17 bevat twee brieven, waaronder een brief van een Utrechts Vrijheidsminnaar over de geweigerde protectie ‘aan de brave en uit hunne Bezittingen gedreeven Elburgers en Hattemers’ (Oprechte Nederlandsche Courant 21 april 1787). Nr. 26 gaat weer in op het stadhouderschap, in het bijzonder op dat van prins Maurits (Hollandsche Historische Courant 24 mei 1787).
De gedigitaliseerde afleveringen hebben de volgende inhoud. Nr. 59 bevat een samenspraak tussen een Utrechts en Rotterdams burger over de schermutselingen in Utrecht – in augustus waren de patriotten op de vlucht geslagen voor de Pruisische troepen – en over het eigenbelang en de heerszucht van de Oranjes. Ook staat er een soort wanhoopskreet in onder de titel ‘Aan het volk van Nederland’, gevolgd door het dichtstukje ‘Belydenis van een Getrouw Regent’ en enkele berichten over het burgerlegertje dat nog altijd in het Westland gelegerd is.
In nr. 61 wordt een oude samenspraak tussen Jan de Patriot en Pieter de Prinsman voortgezet. De laatste zegt triomfantelijk: ‘Maar wat zegt gy nu van onze Prins, hy heeft evenwel Utrecht nu in zyn kluyven gekregen’. In het stukje ‘Aan het volk van Nederland’ staan bemoedigende woorden voor de patriotse lezers: ‘Laat deze slag van het verlies van Utrecht U niet afschrikken […]’. De berichten waarmee het blad eindigt, hebben betrekking op de aftocht van patriotse vrijkorpsen in verschillende steden en de zegetocht van de Pruisen.

Relatie tot andere periodieken
Niet te verwarren met de orangistische Burgervriend die in 1785-1786 verscheen.

Exemplaren
¶ Amsterdam, Universiteitsbibliotheek: Obr. 2878 (nrs. 1, 12, 37 en 61) en O 61-5790:1 (nrs. 59 en 61)
¶ Full text nrs. 59, 61

Rietje van Vliet