Catechismus der Weetenschappen, Schoone Kunsten en Fraaije Letteren (1784-1788)

Titelbeschrijving
¶ Catechismus der Weetenschappen, Schoone Kunsten en Fraaije Letteren.

Periodiciteit
De eerste getraceerde advertentie (voor deel 1-2) staat in de Hollandsche Historische Courant van 16 april 1784. Er verschenen 9 afleveringen in 3 delen. 
De heruitgave kwam vanaf in 1794 op de markt.
Of het een tijdschrift betreft, is twijfelachtig: de frequentie is onduidelijk en ook zijn de afleveringen niet genummerd of gedateerd. De Catechismus lijkt meer op een naslagwerk in delen.

Bibliografische beschrijving
In groot octavo, met illustraties. Daar wordt bij tijd en wijle flink mee uitgepakt, zoals de uitklapprent ‘Den Triumph der Zeevaart’ van Bernard Picart laat zien (advertentie Nederlandsche Courant, 10 oktober 1785). 
Als bijlage bij deel 3-1 verschenen blijkens Saakes (april 1791) ook Synchronologische en Biographische Tafels, van de Schepping der Waereld, tot op het Jaar, 1790 tot een gemaklijk Handboek voor alle Liefhebbers der Geschiedenissen […].

Boekhistorische gegevens
De titelpagina van deel 1-1 meldt in het colofon: ‘Te Amsterdam, By Arend Fokke Simonsz., Medelid derzelver Maatschappye [Felix Meritis], Hoofdlid van het Amsteldamsch Dicht- en Letteröefenend Genootschap, Lid van het Dichtgenootschap: Oefening kweekt Kunst’.
Verkoopadressen voor de complete Catechismus, aldus de advertentie in de Delfsche Courant van 16 augustus 1788:

Middelburg, W. Abrahams, Wed. J. Abrahams, P. Gillisen en Zoon en W.A. Keel; Rotterdam, D. Vis, Pols, van den Dries; ’s Hage, Thierry en Mensingh, Wynants en Klis; Leyden, B. Onnekink; Dordrecht, Blussé en Zoon, en van Braam; Utrecht, van Paddenburg, J. Visch, G. van den Brink, en H. van Otterloo; Zwol, Hoogop; Hoorn, J. Breebaart; Harderwijk, van Kasteel; en te Delft by J. de Groot P.Z.

Er is voor nr. 1-1 prijsdifferentiatie toegepast. Zo worden in de Middelburgsche Courant van 20 november 1784 genoemd: ƒ 1:10 (gewoon papier) en ƒ 2:10 (schrijfpapier). In de Hollandsche Historische Courant van 17 mei 1785 wordt geadverteerd voor nr. 3 (en de oude nrs. 1 en 2) à ƒ 3:20. In de Delfsche Courant van 16 augustus 1788 worden drie delen, ingenaaid te koop aangeboden voor ƒ 10:10; in halve Engelse banden bedroeg de prijs ƒ 12: 
In 1784 verscheen de verkoopbrochure: Bericht van den boekverkooper Arend Fokke, Simonsz. wegens een nieuw werk, betyteld Catechismus der weetenschappen, schoone kunsten en fraaije letteren (STCN 31565936X). 
In een andere (ongedateerde) brochure is Bericht aangaande de aflevering van een klein getal van 50 compleete exemplaaren, van […] Catechismus der weetenschappen, schoone kunsten en fraaye letteren (STCN 315144548) is sprake van 4 delen in 7 banden: ‘met Dichtregelen verrijkt’ en ‘Versierd met een groot aantal zo Kunst- als Figuur- en met Couleuren Geillumineerde Plaaten, Kaarten, enz. door beroemde Meesters’.
Jensen (2022) veronderstelt dat de Catechismus niet winstgevend was en dat Fokke in 1794 daarom de uitgave heeft overgedaan. De nieuwe uitgever is de Amsterdamse compagnie van Hendrik Gartman, Willem Vermandel en zoon: Bericht van intekening op den Catechismus der weetenschappen, schoone kunsten en fraaije letteren […] elf deelen (STCN 310404193). De delen 3 en 4 moesten ƒ 4:2 opbrengen (Oprechte Haerlemsche Courant 16 oktober 1794). De delen 10 en 11 zijn nieuwe toevoegingen: deel 10 gaat over nieuwe uitvindingen en ontdekkingen, deel 11 bevat een zakenregister, de titelplaat en een lijst van intekenaren.

Medewerkers
De Amsterdamse humoristische en kritische literator Arend FOKKE SIMONSZ (1755-1812). Hij was tevens uitgever en voordrachtskunstenaar; patriot. 
In hoeverre de Catechismus leunt op Les premiers traits de l’érudition universelle ou Analyse abrégée de toutes les sciences, des beaux-arts et des belles lettres (Leiden 1767) van Jakob Friedrich Freiherr VON BIELFELD is niet onderzocht. Bielfeld (1717-1770), telg uit een Hamburgs koopliedengeslacht, werd na zijn studie in Leiden diplomaat aan het Pruisische hof. In 1755 werd hij tot Freiherr benoemd en kon hij zich vanaf zijn landgoed in het hertogdom Altenburg wijden aan de letteren.

Inhoud
De titelpagina geeft een korte inhoudsbeschrijving: ‘Uit verscheidene beroemde Schryveren, en inzonderheid volgends de Schets van den beroemden Baron van Bielfeld, zamengesteld, met Dichtregelen verrykt, en opgedraagen aan de Maatschappye der Verdiensten, onder de zinspreuk: Felix Meritis’. De thematische indeling van de afleveringen is als volgt:

Nr. 1-1. Godgeleerdheid
Nr. 1-2. Rechtsgeleerdheid
Nr. 1-3. Geneeskunde. Wysbegeerte
Nr. 1-4. Over de wysbegeerte (philosophia)
Nr. 2-1. Wetenschappen des vernufts
Nr. 2-2. Over de schilderkunst (pictura) 
Nr. 3-1. Fraaije letteren, fabelkunde, tydrekenkunde, geschiedkunde
Nr. 3-2. Gewyde en kerkelyke geschiedenis, oudheid en penningkunde, handvestkunde en staatskenntnis, reisbeschryvingen, aardryks-, geslachtreken- en wapenkunde
Nr. 3-3. Taalkunde, oostersche-, geleerde-, en hedendaagsche taalkunde, geschiedenis der weetenschappen, kennis der schryveren, boekbeoordeelkunde, bibliotheeken, maandwerken, schoolen, academien, geleerde maatschapyen, enz.
 

Het werk presenteert op eenvoudige en speelse wijze een overzicht van alle wetenschappen. Het is dan ook bestemd voor ‘de Vaderlandsche Jongelingschap’. Fokke noemt het een ‘Leerboek’ dat de ‘leergierige Jeugd’ moet inspireren, zeker in een tijd als deze waarin men de nationale opvoeding zeer ter harte neemt.
Fokke probeert geregeld door praktische aanwijzingen de leerlingen bij het leren te betrekken, aldus Versteegh (2008). Zo meent Fokke dat het verstandig is te beginnen met Grieks in plaats van, zoals gebruikelijk, met Latijn en hij verwijst naar het voorbeeld van de Engelse scholen waar dat het geval zou zijn. Ook bevat de Catechismus aanwijzingen voor de grammatica’s en woordenboeken die er in het Nederduits beschikbaar zijn (incl. formaat en waar te koop).

Relatie tot andere periodieken
Het blad wordt lovend besproken in onder meer de Boekzaal der Geleerde Waereld (oktober 1784), p. 458-466: ‘Dat schoone Kunsten en nutte Weetenschappen in ons Vaderland hoe langer hoe meerder geëerbiedigd en aangekweekt mogen worden, en dit werk daar verder het zyne mooge toebrengen, is onzen hartelyke wensch!’. Ook de recensent van de Nieuwe Algemeene Vaderlandsche Letter-Oefeningen deel 5-1 (1990) is te spreken over nr. 3-1 van de Catechismus. 

Exemplaren
¶ STCN 302372520
¶ Full text nr. 1-1nr. 1-2nr. 1-3 en nr. 1-4nr. 2-1nr. 2-2nr. 3-1nr. 3-2 en nr. 3-3

Literatuur
¶ Lotte Jensen, lemma ‘Fokke [Simonsz], Arend’, in: Biografisch Woordenboek van Nederland: 1780-1830 (2022)
¶ Kees Versteegh, ‘Taalkunde in de Catechismus van Arend Fokke Simonsz.’, in: Lo van Driel en Theo Janssen (red.), Ontheven aan de tijd. Linguïstisch-historische studies voor Jan Noordegraaf bij zijn zestigste verjaardag (Amsterdam 2008), p. 115-124
¶ Marco de Niet, ‘De neergang van een voordrachtskunstenaar. Over Arend Fokke Simonsz (1755-1812)’, in: Mededelingen van de Stichting Jacob Campo Weyerman 13 (1990), p. 73-78.

Rietje van Vliet
08-05-2023