Christelijke Leer- en Oefenschool (1808-1817)

Titelbeschrijving
Christelijke Leer- en Oefenschool, of Godsdienstig Mengelwerk, voor de behoeften van de Negentiende Eeuw. Christus is alles en in allen.

Periodiciteit
De periodiciteit van dit blad is wat duister, evenals het precieze aantal afleveringen (‘stukjes’).
In de Opregte Haarlemsche Courant van 14 mei 1808 wordt reeds geadverteerd voor de eerste aflevering. Maar in Saakes’ Naamlijst wordt pas april 1810 het eerste stukje genoemd (p. 410), in januari 1811 het derde (p. 194), en in 1817 van het tweede deel het eerste stukje (p. 281).
Het derde stukje moet inderdaad al in 1810 verschenen zijn (besproken in de Vaderlandsche Letteroefeningen van dat jaar). De vierde aflevering verscheen nog in 1814, volgens een advertentie in de Nederlandsche Staatscourant van 9 januari 1815.
In het geraadpleegde exemplaar vindt men een titelpagina van het ‘Eerste deel’ met het impressum 1814, met daarin de pagina’s 1-36, 93-276 die vermoedelijk de eerste, derde en vierde aflevering hebben van deel 1. Mogelijk verschenen dus de nrs. 1-4 redelijk snel achtereen na elkaar, maar dan blijft er een hiaat tussen 1814 en 1817. Was het tijdschrift in de periode-Napoleon verboden en konden de eerder verschenen stukjes pas in 1814 tot een deel 1 gebundeld worden?
Het blad heeft in ieder geval de aandacht genoten van de Franse autoriteiten (Roche).

Bibliografische beschrijving
In octavo. Deel 1 als zodanig bevat VI (titelpagina, inhoudsopgave) + 276 bladzijden. Het titelblok van de raadpleegbare afleveringen luidt ‘Christelijke leer- en oefenschool’.

Boekhistorische gegevens
Het impressum van deel 1 luidt: ‘Te Amsterdam, bij A.B. Saakes. 1814’.
De eerste aflevering van deel 1 kostte 7 stuivers, de derde 15 stuivers, de vierde 18 stuivers; de eerste aflevering van deel 2 12 stuivers (o.a. Saakes).

Inhoud
Op de allereerste pagina zegt men ‘eene afwisselende verscheidenheid’ na te streven qua vorm en inkleding. Maar ‘één geest – één geloof, zal naar het oogmerk van den Uitgever heerschende zijn’. Verder wordt op onduidelijke wijze gesproken over een Duits werkje ‘waar uit men in dit, zoo wel als in de volgende stukjes, eenige voorname bijzonderheden zal overnemen, en daar bij voegen’. Medewerkers wordt om steun verzocht.
Het is niet gemakkelijk een duidelijke lijn te vinden in dit protestants-christelijke tijdschrift. Men kan er uitvallen vinden tegen de Verlichting, tegen die van Thomas Paine bijvoorbeeld. Hier en daar neigen de teksten naar het evangelisch-bevindelijke.
Bij Saakes vindt men driemaal de inhoud van een aflevering opgegeven. Het eerste stukje bevat:

Wordt niet omgevoerd met verscheidene en vreemde leeringen, want het is goed dat het hart gesterkt worde door genade. Hebr. XIII:9. Die rijk willen worden, vallen in verzoeking – in den strik en in vele dwaze en schadelijke begeerlijkheden. 1 Tim. VI:9. Is het Vloeken in den Krijgsdienst noodzakelijk? Christelijk uiteinde van een vierjarig Meisje. Anecdote. Verlichting. Oordeelt niet naar het aanzien, maar oordeelt een regtvaardig oordeel. Joh. VII, 24. God is getrouw, welke u niet zal laten verzocht worden boven hetgene gij vermoogt. 1 Cor. X: 13b. Voorbeeld van Christelijke Verdraagzaamheid. Het einde van dien man zal vrede zijn. Ps. XXXVII:37b. en: Is de onderlinge betrekking, de afhankelijkheid tusschen ziel en ligchaam, van dien aard, dat wij voor het blijvend bestaan van den geest eenigzins te vreezen hebben?

De derde aflevering bevat:

Christelijke Troostgedachten, onder het lezen van Pred. III: 11. “Hij heeft ieder ding schoon gemaakt in zijnen tijd”. Leerzame ontmoeting van den beroemden Lavater. De Christelijke orde der heilwaarheden is niet gelegen in den letter, maar in het toepasselijk gebruik. Gemoedelijke Verklaring van den Leipziger Hoogleeraar Gellert. Zamenspraak tusschen den Dorpspredikant  L… en eenen ouden Schaapherder. De alles overwinnende kracht van het woord des Kruises, voorgesteld in een zonderling en merkwaardig geval. Iets over Theologische Sijsthemata. De Christelijke vrijmoedige Zeeheld. Overwint het Kwaad door Goeddoen. Het vergenoegen in God is de beste rijkdom. Bekeering van eenen Godslasteraar. Belangrijke Brief van eenen Roomsch Katholijken uit Parijs, aan zijnen Vriend te Rotterdam. (Uit het Fransch vertaald.) Heilzame gevolgen van een Christelijk Schoolonderwijs. Christelijk Galgeberouw. Christelijke Verlichting, uitgebreid, door het verkeerd en schijnheilig gedrag van Wereldgrooten. “Daar zal geen tijd meer zijn”. Openb. X:6b. De Heer is mijn Deel. Dichtstukje, enz.

Deel 2, nr. 1 bevat:

Jezus de Nazarener, de Koning der Joden. Iets over Jezus Koningschap. Aandoenlijk en belangrijk gesprek van eenen Lutherschen Predikant, met eenen Roomschen Soldaat. De verlichte bergwoning; een Tooneel uit het Christenrijk. De licht- en waarheidzoekende Pelgrims. (Een Parabolisch verhaal.) De Reizigers. (Eene Gelijkenis.) Gemengde Gedachten uit het Reisdagboek van Lavater, over het Jaar 1774. Een leerzame Anekdote voor Christenleeraars. Schijn voor zijn. Bidden en leeren. Onverwagte teregtwijzing. Geloofsbelijdenis van eenen Jood. Het sterfbed van Frederik den Wyzen, Keurvorst van Saxen. Droom van Christine, na den begrafenisdag van haren Echtgenoot. Troostredenen van Alkadisch aan Abdiah, bij het graf van zijnen eenigen zoon. (Ontleend en vertaald uit een Oostersch Verhaal.) De Christelijk treurende Vader bij het Lijk van zijn zevenjarig Dochtertje, en over den titel: Christenleeraars.

Relatie tot andere periodieken
Een gunstige bespreking verscheen in de Maandelyke Uittreksels, of Boekzaal van 1811 (onder andere p. 124-130).

Exemplaren
¶ Den Haag, Koninklijke Bibliotheek: 3142 E 17 (deel 1, nrs. 1, 3, 4).
¶ Full text deel 1

Literatuur
¶ E. Roche, La censure en Hollande pendant la domination française […] (Den Haag 1923), p. 114.

André Hanou