Cleefsche Courant (1764-1767)

Titelbeschrijving
Cleefsche Courant.

Periodiciteit
Hövelmann (1978) noemt als datum voor het eerste nummer: dinsdag 7 augustus 1764.
Op 18 oktober 1764 wordt in de Oprechte Haarlemsche Courant geadverteerd door Frederik Staatman (Den Haag, Kalvermarkt) voor de Cleefsche Courant, die bij hem twee maal per week, op maandag en vrijdag, verkrijgbaar is. Uit de genoemde begindatum en het bewaard gebleven exemplaar van dinsdag 23 oktober 1764 (nr. 19) blijkt eveneens dat de frequentie twee maal per week was.
De krant kreeg op 1 juli 1767 bij dezelfde drukker/uitgeefster een Franstalige opvolger.

Bibliografische beschrijving
In het titelblok prijkt het met rocailles omlijste, gekroonde wapen van Pruisen, met adelaar in het midden, waar het hertogdom Kleef deel van uitmaakte. De broodtekst is in twee kolommen opgemaakt, met advertentieruimte in de marge. Het bestudeerde exemplaar telt slechts 2 pagina’s (370×230 mm).

Boekhistorische gegevens
Blijkens het colofon was weduwe Johann Rudolph Sitzmann, ‘Hof boekdrukster te Cleve’, de courantier. Deze Elisabeth Sitzmann, die de krant uitgaf ‘Met Koninglyke Pruyssische Privilegie’, was gedurende 30 jaar in Kleef actief als uitgever-boekdrukker (1755-1787).

Medewerkers
Hövelmann (1978) noemt als ‘Herausgeber’ (redacteur) ene Griethuysen. Mogelijk wordt bedoeld: Johan Hendrick van Griethuijsen, geheimraad van de koning van Pruisen. Van Griethuysen wordt later, toen de Cleefsche Courant al was beëindigd, in verband gebracht met de Loterie Royale des Païs de Cleves. Citaat uit de Courier du Bas-Rhin van 8 augustus 1767 (nr. 12, p. 95): hij was

Conseiller Privé & de Commerce, Commissaire héreditaire & perpetuel pour la Direction & bonne Regie de la ditte Loterie & Membre de la d. Commission; que la plûpart des principaux Intéresses avoient marqué de l’impatience au sujet des Tirages trop multipliés, & temoigné en même tems qu’ils seroient beaucoup plus saitisfaits si le fort de leurs Billets pouvoit être décidé dans un tems plus court […].

In de secundaire literatuur wordt ook ene Schomaker in verband gebracht met de Loterij en de Cleefsche Courant: een tweede redacteur? Volgens de Courier du Bas-Rhin van 5 september 1767 (nr. 20, p. 158) was deze Schomaker ‘Conseiller Privé, Résident de S.M. le Roi de Prusse à Amsterdam’. Bedoeld moet zijn Jan Willem Schomaker, telg uit een Zutphens patriciërsgeslacht en kolonel in dienst van de koning van Pruisen. Hij was door zijn huwelijk met Siberta Magdalena van Griethuijsen geparenteerd aan de genoemde Van Griethuysen. In meerdere opzichten waren zij vermoedelijk elkaars zwagers, aangezien Van Griethuysen getrouwd met Johanna Gesina Schomaker, telg uit de familie Schomaker.

Inhoud
Nieuwsblad.
De krant is geschreven in het Nederlands.
De bewaard gebleven aflevering opent met een lange verhandeling van de Kleefse arts Johann Heinrich Schutte jr. over de bloedregen die hij in zijn woonplaats had waargenomen. Vgl. het lied ‘Op ’t Vallen van een Roodagtig Vogt; of Zogenaamde BLOED-REGEN, zoo in CLEEVE als op andere Plaazen, in de Maand October, 1764’ uit de bundel Gekroond Batavia (1767, 4e dr., p. 34). Schutte toonde wetenschappelijk aan dat de bloedregen voor de mens onschadelijk was; zie bijv. De Letter-Historie en Boek-Beschouwer, deel 2 (okt. 1764), p. 320.
Verder staan er enkele korte berichten in uit Denemarken, Zweden, Frankrijk en de Verenigde Nederlanden. Het laatste bericht is een advertissement van de magistraat van Emmerik over de verplaatsing van de Korenmarkt aldaar.

Relatie tot andere periodieken
De Courier du Bas-Rhin (1767-1807) werd door tijdgenoten de Franse Cleefsche Courant genoemd en was de directe opvolger van de Cleefsche Courant. Zie de mededeling hierover in de Courier van zaterdag 22 augustus 1767 (nr. 16, p. 128):

AVIS AU PUBLIC
Le Courier du Bas-Rhin se débitoit ci-devant en Langue Hollandoise sous le titre de Cleefsche Courant, ou Courier de Cleves. […]

Exemplaren
De aflevering van dinsdag 23 oktober 1764 (nr. 19) werd als onderdeel van kavel 813 op 23 mei 2023 geveild bij Bubb Kuyper, Haarlem.

Bronnen
¶ Arnhem: Gelders Archief, toegang 0178, inv. nr. 262, Oud Rechterlijk Archief Lochem, Vrijwillige Rechtspraak / Protocol van Opdrachten.

Literatuur
¶ François Moureau, lemma Courier du Bas-Rhin, in: Jean Sgard, Encyclopédie des journaux, in voce
¶ Gregor Hövelmann, ‘Die älteren Zeitungen im Kreise Kleve. Bibliographie und Standortnachweis der im heutigen Kreisgebiet vor 1945 verlegten Zeitungen’, in: Hanns Peter Neuheuser, Horst Schmitz en Kurt Schmitz (red.), Archiv und Geschichte. Festschrift Rudolf Brandts (Keulen 1978), p. 227-242, aldaar p. 236
¶ Joseph Oppenhoff, ‘Zeitungswesen, Buchdruck und Buchhandel in Cleve’, in: Beiträge zur Geschichte der Stadt Cleve, deel 3-4 (1913-1914), p. 114-208
¶ Paul Bensel, Niederrheinisches Geistesleben im Spiegel Klevischer Zeitschriften des Achtzehnten Jahrhunderts (Bonn 1912, herdr. 2020), p. 40-41.

Rietje van Vliet
update 6-6-2023