Courier van den Neder-Waal (1787)

Titelbeschrijving
Courier van den Neder-Waal.

Periodiciteit
Van dit, blijkens een mededeling in nr. 1 drie maal per week verschijnende periodiek, zijn 21 nummers bekend, lopend 31 juli 1787 t/m 15 september 1787. Daarmee zal het blad inderdaad beëindigd zijn: de intocht der Pruisen maakte verdere agitatie en publicatie onnodig.

Bibliografische beschrijving
Elke aflevering, in kwarto, bevat 4 ongenummerde bladzijden. Het titelblok heeft titel, datum, nummeraanduiding. Na een motto of citaat volgt de tekst.

Boekhistorische gegevens
De colofons vermelden eerst slechts de prijs: 1 stuiver.
Vanaf nr. 9 heet het: ‘Alom by alle Correspondenten voor een Stuiver’. Vanaf nr. 11 staat er echter: ‘By T. Repelius te Tiel en verder alom’, dat is Theodorus Repelius.
De Nieuwe Nederlandsche Jaerboeken voor september 1787 melden dat het blad ‘zedert eenigen tyd te Amersfoort gedrukt [wordt]’ (p. 4822), hetgeen ongetwijfeld zal zijn veroorzaakt door actie van de zijde der patriotten.

Inhoud
De krant wil ‘in eene waarheid- en Vaderlandslievende voordragt van de hedendaagsche belangryke gebeurtenissen, den eigenlyken oorsprong van deeze oneenigheden en derzelver dagelykse haatelyker wordende voortgang kostelyk verhandelen’, aldus het openingsnummer van 31 juli 1787. Daarna volgt een lange toelichting over de oorsprong van de Republiek en:

Men begon ten zelvde tyd door Couranten en allerlei zoort van oproerige tydschriften, de gemoederen te verbitteren, ‘s Lands bewind en de braafste Regenten, die niet blindelings den stroom volgden, of te veel geweeten hadden om aan hunne byzondere inzichten het welzyn van den Staat op te offeren, en voornaamelyk het gedrag van Zyne Doorl. Hoogheid in het hatelykste daglicht te stellen, van Engelsche Gezindheid en van noch sterker te beschuldigen.

Hoevenaar, Gordon, Lidt de Jeude en Ondaatje, de Utrechtse patriottenleiders, ‘zetten Regt terzyde’ en beseften niet, dat een ‘kitteloorig paard’ eenmaal op hol, ‘niet meer was de stuiten’.
In de eerste drie nummers van dit satirisch blad wordt een historisch overzicht gegeven van de verschillen in staatsopvatting in de afgelopen eeuwen. In dit alles is een duidelijke beginselverklaring te vinden ten gunste van het stadhouderlijk bewind.
Daarna vindt men in de vorm van nieuws uit steden en dorpen, meestal door correspondenten, de onrechtvaardigheden die de patriotten en hun voormannen hebben begaan. Het zijn de Tartaren van heden.
Op de overwinning van de patriotten op 9 mei 1787 te Utrecht en de jubelende berichten erover volgt een zure reactie, want ‘doch waar by men altoos vergeet te verhaalen, dat dezelve niet dan by surprise, zo er zelfs geen verraad plaats gehad heeft, gereusseerd is’ (7 augustus 1787).
Het blad bericht verder over de ‘hoogst wyze’ (beide woorden staan ondersteboven, dus ironisch bedoeld) fiscaal Van der Hoop (11 augustus 1787) en Gordon wordt ‘gelast ’Brabant te verlaten’ (11 augustus 1787). Zo worden verschillende andere personen gehekeld, zoals Emants: een anekdote verhaalt dat hij ‘by vergissing ooit “jong advocaat zynde” werd gearresteerd, door de drossaard van Delft, ‘die ’t schelmse in de ogen van Emants meende te zien’ (6 september 1787).
Het is dus een groot misverstand te denken, zoals hier en daar te lezen valt, dat deze Courier een patriots blad is.

Exemplaren
¶ Amsterdam, Universiteitsbibliotheek: og 63-5212 (1)
Full text

Literatuur
¶ Pieter van Wissing, Stokebrand Janus 1787. Opkomst en ondergang van een achttiende-eeuws satirisch politiek-literair weekblad (Nijmegen 2003), p. 18, 85, 350
¶ Melchior de Grood, ‘De Courier van den Neder-Waal. Oudste Betuwse krant was orangistisch propagandablaadje’, in: de Gelderlander (ed. Tiel/Neder-Betuwe), van 13 mei 1994.

Pieter van Wissing/André Hanou