Dagelykschen Europischen Mercurius (1789)

Titelbeschrijving
Dagelykschen Europischen Mercurius.
Titelvariant: Dagelyksche en Algemeyne Europische Mercurius.

Periodiciteit
In november 1788 verscheen er, aldus uitgever Spanoghe in zijn Verlost Nederland (1791), een prospectus voor de Dagelykschen Europischen Mercurius. Het nieuwsblad ging van start 1 januari 1789. Het verscheen dagelijks, met uitzondering van de zondagen, t/m 1 december 1789. De nummering van de afleveringen loopt van 1-156 (30 juni 1789), waarna de telling opnieuw begint. Hierdoor konden de volgnummers gelijklopen met die van de Franstalige tegenhanger, die op 1 juli 1789 van start ging.
Reeds in maart 1789 waren er pogingen om het blad te verbieden. In Verlost Nederland schrijft Spanoghe hierover het volgende:

den Gazettier van Soest, te Antwerpen [H.J. Van Soest, uitgever van de Gazette van Antwerpen – RvV], afgunstig van een zaek, die hem geen het minste naedeel kon toebrengen, had zoo lang den Markgrave en de Stadsoverheid aenzogt om dit te verbieden, dat zy er eyndelyk in inwilgden, op eenen stond die hun den genoegzaemsten scheen: het bevelschrift zyns Majestyt in ’t ligt gekomen zynde, in de maend Meert 1789, door het welk aen de regeltugtige overheden geboden wirden hun Theologanten tot de algemeene Godtsgeleerde Oefenschool tot Loven te zenden, er by voegende de straffen der wygerende, had ik het zelven, om de oogen der Bevolking te openen, nouwkeurig in het Nederduytsch overgezet; ik verkogt ze met eenen buytengemeenen toevloed; maer den avond gekomen zynde, viel den Markgrave met eenige Provosten en de Scheepene de Hornes en la Faille-Waerloos om elf ueren in myn huis […].

Het blad werd in beslag genomen. Daarop was de courantier naar Brussel gegaan om zich te beklagen over deze gang van zaken, waarna hij op ‘goed advis van den Procureur-Generael van den Raed van Brabant’ toestemming kreeg de Dagelykschen Mercurius voort te zetten.
Op 24 september 1789 was het de stadsoverheid van Antwerpen die haar beklag deed. Ze richtte zich tot de regering in Brussel over de opruiende en valse berichtgeving van Spanoghe en vroeg om een verbod. Op 3 oktober 1789 bracht de stadsoverheid deze brief opnieuw onder de aandacht van de Brusselse regering. Ondanks verschillende pogingen een verbod op te leggen is Spanoghe voortgegaan met zijn vermaledijde doch populaire nieuwsblad.
Vervolgens werden zelfs de drukkersknechten van Spanoghe onder druk gezet om te vertrekken, met als doel de persen stil te leggen. Hij was echter niet voor één gat te vangen en plaatste de volgende advertentie in de Oprechte Haerlemsche Courant van 10 oktober 1789:

C.M. SPANOGHE, Boekdrukker en Boekhandelaar te Antwerpen, maakt bekend, dat hy nog twee LETTER-ZETTERS nodig heeft; de geene die genegen zoude zyn by hem te werken op een Courant, genaamd de Europische Mercurius, die dagelyksch in ’t Fransch en Nederduitsch word uitgegeeven, kunnen zig ten eersten aan hem addresseeren, hun verzekerende van gestadig Werk en van een hoogen loon, immers grooter, dan in gantsch Braband betaald worden.

De oproep leverde hem drie knechten op. Intussen werden ook de lezers onder druk gezet en omlopers werden met de dood bedreigd. Zelf ontving Spanoghe naar eigen zeggen diverse dreigbrieven. De plundering van zijn drukkerij op 2 december 1789 maakte een definitief einde aan de krant. Een rekwest door de uitgever naar Brussel gezonden op 2 april 1791 om de uitgaaf van de Mercurius te mogen hernemen, werd afgewezen.

Bibliografische beschrijving
Iedere aflevering telt 4 pagina’s in groot kwartoformaat. De broodtekst heeft een tweekoloms opmaak. Het titelblok vermeldt geen titel, wel datum en volgnummer.

Boekhistorische gegevens
Colofon: ‘Men schryft op dit Nieuwsblad in, ’t Antwerpen by C.M. Spanoghe, te Brugge by J. Bogaert, Boekverkoopers, en voorts op al de Nederlandsche Postkomptoiren’.
Toen de patriotten in 1789, ten tijde van de Brabantse Omwenteling, de macht hadden gegrepen, keerde men zich tegen de aanhangers van het verlichte jozefistische regime. Ook de strijdbare Oostenrijksgezinde ‘Vijg’ Spanoghe moest het ontgelden. Op woensdag 2 december werd zijn woning annex bedrijfspand geplunderd en in brand gestoken. Hij schijnt daarvóór de stedelijke overheid nog te hebben verzocht voor hem en zijn drukpers plaats in te ruimen in het Antwerps Kasteel, om daar de Dagelykschen Mercurius te kunnen drukken, al spreekt hij dit hardnekkige gerucht zelf in zijn Verlost Nederland tegen.
De Dagelykschen Mercurius had veel ‘inschryvers’, zo meldt Spanoghe in zijn Verlost Nederland.

Medewerkers
De enige redacteur was Cornelius-Martinus SPANOGHE (1758-1809), van oorsprong theoloog maar later dichter, schrijver en boekdrukker-uitgever. In de Dagelykschen Mercurius van 15 oktober 1789 schrijft hij over zijn betrokkenheid bij het blad:

Hy is den Opstelder en den Uytgever van dezen Mercurius, zoo wel in ’t Fransch als in ’t Vlaemsch; men moet niemand betigten of aenzien als zyn medewerkers, hy alleen is den man en heeft daer toe geen de minste hulp noodig […].

Spanoghe had zich als uitgever-boekverkoper in 1781 gevestigd te Antwerpen, eerst aan de Sint Katelijnevest, daarna aan de Suikerrui en uiteindelijk in de Lange Nieuwstraat. Zijn sympathie voor de verlichte politiek van Jozef II was groot. Na de Brabantse Omwenteling, in maart 1790, vluchtte hij naar Brussel. Daar schreef hij zijn voornaamste werk, Verlost Nederland, waarin hij de wijsgerige grondslagen van zijn politieke opvattingen uiteenzet. Hij meldt daarin ook dat de Dagelykschen Mercurius was geschreven ‘op den tytel van Boxmeer’. Later had hij dit pseudoniem niet meer nodig.

Inhoud
Fel politiek, keizersgezind nieuwsblad, waarin de nieuwsberichten her en der worden afgewisseld met verzen en samenspraakjes (bijvoorbeeld tussen Kaat Mossel en de kok van de koning van Pruisen).

Relatie tot andere periodieken
Vanaf 1 juli 1789 bracht Spanoghe een Franstalige tegenhanger (geen vertaling!) van de Dagelykschen Europischen Mercurius uit: de Mercure Général et Journalier de l’Europe (1789).

Exemplaren
¶ Antwerpen, Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience: c:lvd:778396
¶ Zie ook De Groote (1944), p. 41

Bronnen
¶ C.M.S. [=Spanoghe], Het verlost Nederland vereerlykt door de lang gewenschte aenkomst huner Koninglyke Hoogheden […] (Uyt de Drukkery der Waerhyd; het eersten gelukkig naer het moordjaer, [1791]), p. 223-226.

Literatuur
¶ Henry L.V. de Groote, ‘Cornelius-Martinus Spanoghe (Doel, 30 Mei 1758 – St Gillis Waas, 19 December 1829)’, in: De Gulden Passer 22 (1944), p. 27-49, aldaar p. 40-46 (nrs. 43 en 47).

Rietje van Vliet