Deugden-Vriend (1759-1760)

Titelbeschrijving
Der Deugden-Vriend. Eerste deel. Vervattende tien byzondere stukjes, handelende over byzondere onderwerpen, en waarin de deugd in haare schoonheid en hemelsche afkomst, zo in proza als vaerzen, voorgesteld, en door voorbeelden en betrachtingen aangepreezen worden.
¶ Titel afleveringen: Der Deugden-Vriend.

Periodiciteit
Blijkens de colofons aan het eind van elke aflevering (‘stukje’) is dit werk als periodiek blad uitgegeven; waarschijnlijk in navolging van het voorbeeld waarvan in het Voorbericht sprake is. Daar stelt men: dit heilzame geschrift ‘door een geleerd Schryver in Berlyn by stukjes uitgegeeven zynde, en waar van reeds vier Deeltjes het licht zien, wierd ons […] gegeven en […] aangeraden hetzelve […] te doen vertaalen’. Men geeft dus in dit eerste deeltje vast enige stukjes, nu die ‘thans tot 10 [zijn] aangegroeit’.
In het gedigitaliseerde exemplaar heeft deel 2 geen eigen titelpagina, maar het bestaan ervan, incl. de 10 nrs., kan worden afgeleid van de vermelding ervan in de voetregel.

Bibliografische beschrijving
Dit deel bevat IV (titelpagina; Voorbericht aan [sic] den Uitgeever) plus 160 pagina’s. Elke aflevering bevat 16 pagina’s. Het titelblok van een aflevering bevat de verkorte titel en het volgnummer.

Boekhistorische gegevens
De titelpagina van deel 1 meldt: ‘Te Amsterdam, By George Jacob Wishoff, Boekverkooper in de Hartestraat’.
Aan het eind van elke aflevering is, vaak echter met enige wijzigingen, het colofon te vinden:

t’Amsterdam by Georg Jacob Wishoff in de Hartestraat; en zyn mede te bekomen te Middelburg by J.A. Callenfels en Taillefert, Dordt d’Erve van Braam en Blusse, Haarlem Bosch, van Lee en Enschedé, Delft Graauwenhaan en de Sterk, Leyden Hazenbroek, J. Heiligert, Honkoop en Luchtmans, Rotterdam P. Lozel, Vis en Burgmans, Utrecht A. van Paddenburg, Visch en Poolsum, Hoorn Tjallingius, Alkmaar Maagh, Gouda Staal, ’sHage de van Thols, Zaandam Ketel.

De belangrijkste wijziging in de colofons is deze: vanaf nr. 5 vindt men Wishoff niet meer genoemd. Wel wordt dan als eerste, en bovendien als te Amsterdam gevestigd, genoemd: ‘Dirk Kluit, in de Oude Lely Straat, by de Singel’.

Medewerkers
De titelpagina meldt dat het werk ‘in ’t Hoogduitsch [is] beschreven door den deugdlievenden heer *** en naar den echten Berlynschen druk in ’t Neederduitsch [is] vertaald’. De vertaler is onbekend.

Inhoud
Het werk bevat beschouwende vertogen met adviezen over de zinvolle inrichting van het leven; soms afgewisseld met poëzie. Onderwerpen zijn bijvoorbeeld: de lente; de vriendschap; de opstanding der doden; de verplichting om voort te varen wanneer men eens een goed begin heeft gemaakt; barmhartigheid.

Relatie tot andere periodieken
De STCN schrijft dit werk toe aan Karl Gottlieb von Windisch (1725-1793), vermoedelijk wegens de titel van zijn tijdschrift Der Freund der Tugend (1767-1769). De verschijningsjaren van dit bijblad van de Preßburger Zeitung sluiten echter uit dat dit als voorbeeld heeft gediend voor de Nederlandse vertaling. Bovendien spreekt het Voorbericht van de Deugden-Vriend over een Berlijnse tekst, en niet over een tekst die in Preßburg (Bratislava) is uitgegeven.
Tekstvergelijking wijst uit dat de Deugden-Vriend gebaseerd is op het ‘Moralische Wochenschrift’ Der Tugendfreund (1755-1756). Het blad is in Berlijn uitgegeven, de afleveringen zijn gebundeld in 4 delen; de auteur is niet bekend.

Exemplaar
STCN 315057556
¶ Full text deel 1 en 2 (20 nrs.)

André Hanou
update 22-2-2022