Doctor, zonder Promotie (1726)

Titelbeschrijving
De Doctor, zonder Promotie, of de Geänatomiseerde Courant.

Periodiciteit
De doctor, zonder promotie verscheen wekelijks, op maandag, van 14 oktober t/m 2 december 1726. Na acht afleveringen bleek de uitgever geen vertrouwen meer te hebben in De Doctor, zonder Promotie. Woedend cursiveerde de auteur een passage in nr. 2 van zijn volgende tijdschrift, De Vervrolykende Momus:

Hoe dikwils heeft het my, als Autheur, verdrooten u Dienaar te seggen, tegens een Bedrieglyken Boekverkooper! wiens Woord geen Zegel, maar een geveinsde Bek representeerde. (23 december 1726)

Gezien de verschijningsdata zou er een negende aflevering geweest kunnen zijn.

Bibliografische beschrijving
Iedere aflevering telt 8 pagina’s in kwarto. De reeks afleveringen is doorlopend gepagineerd (p. 1-64). In het titelblok staan de titel, het volgnummer en de datum.

Boekhistorische gegevens
Het blad is in Amsterdam gedrukt voor de auteur. Het colofon meldt:

t’Amsterdam, gedrukt voor den Autheur, en werden uytgegeven, by J. van Septeren , op de Leydze-straat, Haarlem, M. van Lee, Dort, F. Oudman, Delft, R. Boitet, Rotterdam, J.D. Beman, en A. Willis, ’s Hage, P. van Tol, en P. van der Burg, Leiden A. Kallewier, en de Janssoons van der Aa, Utregt, J. van Poolsum, en W. Kroon, Arnhem, W. Heggers, Zutphen, J. Coster, Thiel, J. van Leeuwen, Alkmaar, van Beyeren, Hoorn, Beukelman, Purmerent, Hogendorp, Middelburg, M. Schryver, Franeker, Blek, en in de verdere Steeden by de Boekverkoopers.

Prijs per aflevering: 10 cent.

Medewerkers
In de laatste aflevering van Arlequin Distelateur (24 januari 1725) kondigt de auteur, Willem van Swaanenburg, een nieuw weekblad aan: De Vervrolykende Momus, of Koddige Berisper. Dit blad verscheen echter pas op maandag 16 december 1726. Met het oog op Swaanenburgs onmiskenbare stijl kan De Doctor, zonder Promotie, dat in de tussenliggende periode verscheen, aan hem worden toegeschreven.
VAN SWAANENBURG (1679-1728) werd op 16 mei 1679 gedoopt te Zutphen, waar zijn vader, Cornelius, de functie bekleedde van conrector aan de Latijnse school. Zijn moeder, Margareta Voster, is afkomstig uit een familie van Amsterdamse goudsmeden. Zij hertrouwde in 1692, zes jaar na de dood van Cornelius, met Samuel Nethenus, de hofpredikant van de graaf van Isenburg te Birstein. Nethenus was een vertegenwoordiger van het gereformeerd piëtisme.
Over de jeugd van Willem van Swaanenburg is niets bekend. In 1714 duikt hij op als acteur in het gezelschap van Jacob van Rijndorp. Twee jaar later verbleef hij temidden van Gelderse landadel als huisleraar van de kinderen van Hendrik van Laer. In die tijd begon hij met het schrijven van gedichten. Hij vestigde zich als schilder te Antwerpen, waar zijn dochter Sofia in maart 1719 werd aangenomen als lidmaat van de hervormde gemeente De Olijfberg.
Van 1722 tot zijn dood op 18 april 1728 woonde Swaanenburg in de Oude Looiersstraat, destijds aan de rand van Amsterdam. In amper vier jaar verschenen daar vier tijdschriften, losse gelegenheidsgedichten naast een poëziebundel, Parnas, of de zang-godinnen van een schilder (1724), en een bijtend pamflet gericht tegen een separatist uit zijn directe omgeving: Hans Christoffel Ludeman, afgerost door zyn eigen harderstaf (1727).

Inhoud
Ten opzichte van voorganger Arlequin Distelateur is De Doctor, zonder Promotie verder vereenvoudigd. De opzet blijft hetzelfde: ontleding van berichten in de krant.
De eerste aflevering opent met een ‘Inleiding’: ‘Hier Anatomiseert een Doctor, zonder kap, / Het lighaam der Courant, tot nut van Neerlands leeden, / Gelyk ’t een Ezel past, die langzaam, op zyn treeden, / Geballast is, met waan van ydle wetenschap’.
Swaanenburg bekritiseerde artsen, apothekers en kwakzalvers. Zo nu en dan wordt verwezen naar de kwakzalvende astroloog Hans Christoffel Ludeman en zijn Britta Beier.

Exemplaren
¶ STCN 149963777
Full text

Literatuur
¶ Rietje van Vliet, ‘Radicalisering in de Jordaan. De profeet Johan Christophorus Ludeman en zijn vrouwen’, in: Mededelingen van de Stichting Jacob Campo Weyerman 39 (2016)
¶ Frank van Lamoen, ‘Het losgeraakte spiegelbeeld van Willem van Swaanenburg’, in: Mededelingen van de Stichting Jacob Campo Weyerman 28 (2005) 1, p. 13-24
¶ Frank van Lamoen, ‘Willem van Swaanenburg’, in: W. van Bunge, H. Krop, B. Leeuwenburgh e.a. (red.), The dictionary of seventeenth and eighteenth-century Dutch philosophers (Bristol 2003), p. 958-959
¶ Frank van Lamoen, ‘Est Deus in nobis! Over Swaanenburg en Ludeman’, in: Mededelingen van de Stichting Jacob Campo Weyerman 24 (2001) 1, p. 1-8
¶ Frank van Lamoen, ‘Willem van Swaanenburg (1679-1728), Hermes Trismegistus, en de alchemie’, in: De Nieuwe Taalgids 84 (1991) 1, p. 39-52
¶ André Hanou, Saskia Janssens, Frank van Lamoen e.a. (red.), Een hel vol weelde. Teksten uit het werk van Willem van Swaanenburg (1679-1728) (Assen 1986)
¶ C.M. Geerars, ‘De hermetische filosofie en Willem van Swaanenburg’, in: De Nieuwe Taalgids 62 (1969), p. 177-186
¶ J.P.A. van Alphen, Willem van Swaanenburg achttiende-eeuwer en tijdgenoot (Epe 1966)
¶ E.A. Serrarens, ‘De ratio in ’t gedrang’, in: Tijdschrift voor Taal en Letterkunde 26 (1938), p. 207-220
¶ E.A. Serrarens, ‘Willem van Swaanenburg, een zonderling uit het begin der 18e eeuw’, in: De Gids 100 (1936) 4, p. 201-223.

Frank van Lamoen