Engelsche Spectatrice (1762-1764)

Titelbeschrijving
De Engelsche Spectatrice of Britsche Leermeestresse der Zeeden. Na den vyfden druk uit het Engelsch vertaalt.

Periodiciteit
Op de titelpagina van het eerste deel staat 1762 vermeld; op die van het tweede en derde deel 1763. Dankzij enkele advertenties is de datering preciezer vast te stellen. De eerste twee afleveringen (‘stukjes’) waren op 5 juni 1762 verkrijgbaar (advertentie Leeuwarder Courant). De tweede aflevering van deel 3 werd op 8 juni 1764 te koop aangeboden (Leydse Courant).
Elk deel bevat 6 afleveringen.
Het Engelse origineel bestaat uit 4 delen; de vertaling van deel 4 ontbreekt. Een mogelijke verklaring hiervoor is dat er betalingsachterstanden aan de vertaler waren (Bottinga 1996, p. 76).

Bibliografische beschrijving
In octavo. Het eerste deel telt 480, het tweede 484 en het derde 387 doorgenummerde pagina’s. Het voorwerk bestaat uit een Franse pagina, een pagina met een titelgravure van C.F. Fritzsch (met daarop vier vrouwen die aan een tafel converseren en schrijven) en een titelpagina met een drukkersvignet.

Boekhistorische gegevens
De uitgever van zowel de eerste als de tweede druk uit 1775 is J. Kok te Amsterdam. Opmerkelijk is dat de genoemde advertentie in de Leeuwarder Courant geplaatst is door H.A. de Chalmot. De nummers 1 en 2 kosten daar samen 14 stuivers. De tweede aflevering van deel 3 moet 6 stuivers opleveren (Leydse Courant). Enkele decennia later is de prijs volgens het Naamregister van Van Abkoude/Arrenberg (1788) ƒ 5 voor 3 delen.

Medewerkers
De auteur van het Engelse origineel is de schrijfster Eliza HAYWOORD (1693-1756). Het is niet bekend wie de Nederlandse vertaling bezorgde. Bottinga (1996, p. 75-79) betoogt dat de auteur in doopsgezinde kringen gezocht moet worden en wijst Cornelius VAN ENGELEN (1726-1793) als mogelijke auteur aan.

Inhoud
Het blad behoort tot het genre van de spectators en bevat moralistische vertogen. Veel daarvan gaan over de rol van vrouwen in de maatschappij en hun beoogde taken binnen het huwelijk. De auteur maakt zich sterk voor een betere en veelzijdigere opvoeding van meisjes en vrouwen. In het Engelse origineel neemt Haywood stelling tegen het gangbare vrouwbeeld in spectatoriale bladen, zoals The Spectator (1711-1714) van Addison en Steele.
Een aantal afleveringen werd afzonderlijk besproken in de Vaderlandsche Letteroefeningen (1763, deel 2, p. 25-30, 226-230, 458-459).

Relatie tot andere contemporaine periodieken
Het betreft een vertaling van The Female Spectator (1744-1746, 4 delen) van Eliza Haywood. In het algemeen wordt het Engelse origineel nauwkeurig gevolgd, maar de vertaler voegt soms ook eigen zinnen, passages en gedichten toe om Haywoods argumenten kracht bij te zetten. De Nederlandse vertaling is daarmee nog emancipatorischer van karakter dan het origineel.
De uitgever heeft delen van de Engelsche Spectatrice opgenomen in zijn Maandelykse Uitgaave van vervolgende Werken (1763-1765).

Exemplaren
¶ Amsterdam, Universiteitsbibliotheek: OTM OK 62-9576-9578 (uitgave 1762-1763)
¶ Amsterdam, Universiteitsbibliotheek: OTM OK 93-54-55 (uitgave 1775)
¶ Full text deel 1 (1762)deel 2 (1763) en deel 3 (1763)

Literatuur
¶ F. Bottinga, ‘Eliza Haywood’s Female Spectator and its Dutch translation De Engelsche Spectatrice’, in: S. van Dijk (ed. et al.) I have heard about you. Foreign women’s writing crossing Dutch border: from Sappho to Selma Lagerlöf (Hilversum 2004), p. 217-224
¶ L. Jensen, ‘Bij uitsluiting voor de vrouwelijke sekse geschikt’. Vrouwentijdschriften en journalistes in Nederland in de achttiende en negentiende eeuw (Hilversum 2001) p. 33, 34, 40, 51, 245
¶ F. Bottinga, Tea-Tables and Coffee-Houses. The positi­on of eighteenth-century women in The Spectator, The Female Spectator and in the Dutch translations of these periodicals. A comparative study (Leiden, ongepubliceerde doctoraalscriptie Rijksuniversiteit Leiden 1996).

Lotte Jensen