Esopus in Europa (1701-1702)

Titelbeschrijving
Esopus in Europa.
¶ Alternatief: Aesopus in Europa.

Periodiciteit
Er zijn 40 wekelijkse afleveringen verschenen, elk onder een eigen titel. De frequentie wordt in ‘Esopus aan den Leezer’ genoemd: ‘Hierom heb ik besloten, aan u ’s weekelyks in een genoeglyke Fabel, een nutte zedeles voor te houden’.
De afleveringen zijn niet genummerd maar dragen wel de jaartallen 1701 en – vanaf nr. 21, ‘De leuterbol van Diest, de hond, en de pikbroek by den Laatste Stuyver’ – 1702 in het impressum. Dit impliceert dat de Esopus begin oktober 1701 van start moet zijn gegaan. Op de titelpagina van de gebundelde afleveringen wordt het jaar 1701 vermeld.
In zijn ‘Afscheid van Esopus in Europe’ (nr. 40) meldt de schrijver dat zijn doel bereikt is: alle krachten zijn samengespannen ter vernedering van Frankrijk in een ‘openbaare oorelog’.

Bibliografische beschrijving
De gebundelde afleveringen worden voorafgegaan door een katern met de titelpagina in zwart en rood, een blanco versozijde, voorwoord (‘Esopus aan den Leezer’) en nr. 1 als uitleg van de titelprent (‘Esopus in Europa. Het Verdrag van den Tyger voorgesteld, en tusschen hem, den Eenhoorn, Leeuw, en Kat gesloten’). Deze dieren zijn afgebeeld op de titelprent. Het Rijksmuseum meldt:

De tijger (Frankrijk) met het wapen van Spanje tussen de poten bij het grafkist van Karel II van Spanje. Rechts zien een eenhoorn (Engeland), leeuw (Holland) en een kat (Zuidelijke Nederlanden) toe. 

Iedere aflevering telt 8 pagina’s in kwarto, inclusief een titelpagina met blanco versozijde. Deze titelpagina’s bevatten behalve de afleveringstitel ook een bijpassende zinnebeeldige titelprent. De paginering begint bij iedere aflevering opnieuw. Sommige afleveringen eindigen met een ‘einde’, andere slechts met een vignet als einde-teken.
Het laatste nummer eindigt met een ‘Afscheid van Esopus in Europe’ en een ‘Register over Esopus in Europa’.

Boekhistorische gegevens
Het impressum van de gebundelde afleveringen luidt: ‘Gedrukt na de Romeinsche Copy, En worden verkoft t’Amsterdam, By Sebastiaan Petzold, op het Rokkin, in de drie Kroonen’. 
De afleveringen vermelden slechts: ‘Volgens de Romeinsche Copy’. Nr. 5 (‘Hikhakken van den Tel’) wijkt hiervan af en geeft als fictief impressum: ‘Na de Copy van Romen. Gedrukt voor de Wagenaar, die de Tel verkoft hadde’.
Van Eeghen (1967) vermoedt dat er van een aantal afleveringen verschillende edities zijn verschenen: 

Het exemplaar U.B.A. heeft echter een tweede nummer van het eerst uitgekomen weekblad, Het geschil tusschen de Fransche haan, en Lombardische hennen, beslegt door Jupiter, met een ander zetsel dan dat met het opschrift ‘Volgens de Romeinse copy’. Dit heeft het adres ‘Gedrukt na de Italiaanse copy, en worden verkoft t’Amsterdam, Bij Sebastiaan Petzold, op het Rokkin, in de Drie Kroonen.’ Daar de illustratie in beide gevallen van dezelfde plaat is afgedrukt, kan geen van beide een nadruk zijn. Ik vermoed dan ook, dat er twee oplagen verschenen, althans van een aantal van de nummers. (p. 40)

Na het overlijden van Petzold was diens weduwe genoodzaakt een deel van de voorraad ongebonden boeken, inclusief het kopijrecht, te verkopen. Boekverkoper François Moselagen, boekverkoper in de Torenstraat te Den Haag, kocht Esopus van Europa en bracht in 1738 er een titeluitgave van op de markt (‘tweede druk’).

Medewerkers
Het impressum ‘Volgens de Romeinsche Copy’ heeft ertoe geleid dat de periodiek wordt toegeschreven aan Romeyn DE HOOGHE (1645-1708), de maker van de titelprenten. De Hooghe was een zeer productieve (boek)illustrator die voor uitgever Petzold wel vaker opdrachten uitvoerde. Hij staat bekend als aanhanger van radicale Verlichtingsideeën. Van Nierop (2019) beschrijft hem onder meer als ‘spindoctor van de Oranjepartij’.
Of De Hooghe het blad werkelijk heeft geschreven, kan worden betwijfeld. Van Vliet (2018) suggereert dat er een Engels origineel aan ten grondslag ligt.

Inhoud
Satirisch anti-Frans tijdschrift. Iedere aflevering bevat een politieke fabel, vergezeld van een politieke spotprent. Smith (1994) beschouwt ‘de politicalisering van de fabel als de belangrijkste vernieuwing die de zeventiende eeuw aanbrengt in de esopische traditie’.
Op de achtergrond speelt de Spaanse Successieoorlog (1701-1713), die losbarstte na het kinderloos overlijden van Karel II in 1700. Frankrijk, op dat moment de machtigste mogendheid in West-Europa, maakte aanspraak op de Habsburgse Spaanse kroon en vormde door zijn expansiezucht en zijn enorme legermacht een bedreiging voor de Grote Alliantie, waartoe ook Engeland en de Republiek behoorden. 
De afleveringen hebben de volgende titels:

Exemplaren
¶ STCN 148428835 en andere records
¶ Full text

Literatuur
¶ Henk van Nierop, De vernuftige etser. Het scandaleuze leven van Romeyn de Hooghe (Amsterdam 2019)
¶ Rietje van Vliet, ‘”Wer Socinianische Bücher sucht, findet sie bey ihm am ehesten”. De beschermheren van Sebastiaan Petzold’, in: Jaarboek voor Nederlandse boekgeschiedenis 25 (2018), p. 65-81, aldaar 74-75; ook verschenen als ‘“Wer Socinianische Bücher sucht, findet sie bey ihm am ehesten”. Sebastiaan Petzold’s Patrons’ in Quaerendo 2019-2
¶ Paul J. Smith, ‘Nederland kikkerland: fabel en pamflet in de tweede helft van de zeventiende eeuw. Kikkersymboliek en politieke satire’, in: Literatuur 11 (1994), p. 26-31, aldaar p. 31
¶ Gerhard Langemeyer, ‘Aesopus in Europa’. Bemerkungen zur politisch-satirischen Graphik des Romeyn de Hooghe (1645-1706) (Münster 1974)
¶ Mej. I.H. van Eeghen, De Amsterdamse boekhandel, deel 4 (Amsterdam 1967), p. 40
¶ Cornelis Veth, De politieke prent in Nederland (Leiden 1920), p. 29-41 (hfst. 3)
¶ H.E. Greve, ‘Esopus in Europa. Het eerste Hollandsche satiriek geïllustreerde weekblad’, in: De Amsterdammer, Weekblad voor Nederland nr. 1389 en nr. 1390 (1904).

Rietje van Vliet