Geldersche-Burger-Courant (1769)

Titelbeschrijving
De Geldersche Burger-Courant vervattende: allerhande advertissementen, den dagelyksche handel der ingezeetenen, zo in deeze als in andere provinciën en landen betreffende.
Vanaf het tweede nummer heette het blad kortweg: De Geldersche-Burger-Courant (1769).

Periodiciteit
Aan de verschijning van De Geldersche-Burger-Courant ging in het najaar van 1768 vooraf een Berigt en conditiën van intekening voor een weeklyksch blad, het welk by den boekverkoper J.H. Möeleman, te Armhem, met gunstig octroy van Hun. Ed. Mog. de Heeren Staaten des Furstendoms Gelre en Graafschap Zutphen zal werden uitgegeeven, onder den titul van Geldersche Burger-Courant. Tot 1 maart 1769 kon er worden ingetekend. De intekenlijsten lagen niet alleen bij de boekverkopers in de winkel, maar ook bij de griffies van de gerechten ten plattelande en bij de kosters in de kerspelen.
Het eerste nummer verscheen op 7 januari 1769, het laatste nummer (nr. 52) op 27 december van dat jaar. Het weekblad kwam aanvankelijk wekelijks op verschillende dagen uit, vanaf nr. 5 (1 februari 1769) vast op de woensdag.

Bibliografische beschrijving
De 52 afleveringen (Romeinse nummering) van De Geldersche-Burger-Courant tellen elk 8 pagina’s in kwarto. De reeks is doorlopend genummerd tot en met bladzijde 416.

Boekhistorische gegevens
De Arnhemse uitgever, drukker en boekverkoper Johan Hendrik Moeleman gaf De Geldersche-Burger-Courant uit. Of Moeleman na de eerste jaargang kon doorgaan met zijn krantenproject, moest blijken uit nr. 50 van 13 december 1769. Daarin verzocht hij degenen die zich voor de eerste jaargang hadden opgegeven, te betalen voor de tweede jaargang of mede te delen dat ze zich niet langer wensten in te tekenen.
De intekenaars kregen tegen betaling van 3 gulden niet alleen een jaar lang wekelijks een nummer, maar ook een register op elk deel. De regeling gold voor een jaar. Tijdig betalende intekenaars werden bovendien beloond met een exemplaar van de Beknopte natuurlyke historie van Gelderland, mogelijk een bekorte editie van de anonieme Geographische beschryving van de provintie van Gelderland, alles met groote moeiten, volgens een alphabetische order zamengestelt ten dienst voor alle liefhebbers der aardrijkskunde en reizigers door deeze provintie (Amsterdam 1762).
Hoewel Moeleman zijn Geldersche-Burger-Courant ook in 1770 wilde laten verschijnen bleek de animo gering. Bij gebrek aan voldoende intekenaars zal hij vermoedelijk het krantenproject hebben moeten beëindigen. Er zijn geen exemplaren van De Geldersche-Burger-Courant na 1769 bekend.

Medewerkers
De schrijvers-redacteurs van De Geldersche-Burger-Courant waren ‘alle Luyden, welke van dezen arbeid niet (behoefden) te leeven’ en zich in een ‘Genootschap’ hadden verenigd. De schrijvers hadden het initiatief voor de oprichting genomen. Zij woonden op één na niet in Arnhem. Aan degene die wel in Arnhem werkte (in het bedrijf van Moeleman?), werd de eindredactie opgedragen. Hij kon bij ziekte van een van de redacteurs zo nodig als schrijver worden ingezet. Mogelijk heeft Moeleman zelf ook redactiewerk verricht.
De Geldersche-Burger-Courant had correspondenten in Duitsland, Zwitserland, Frankrijk en Engeland, die waarschijnlijk de voor het Arnhemse weekblad geschikte stukken uit de buitenlandse bladen selecteerden en mogelijk vertaalden.

Inhoud
In de openingsaflevering belooft de redactie:

No. I. De Geldersche burger-courant vervattende: Allerhande advertissementen, den dagelykschen Handel der Ingezeetenen, zo in deeze als in andere Provincieën en Landen, betreffende. Berichten van nieuwe Boeken over allerlei nuttige Kunsten en Weetenschappen, mitsgaders van nieuwe en nuttige uitvindingen. Den tydelyken Prys van den voornaamste Producten van deeze en van andere Landen. De Peil der Wateren en Rivieren van deeze en van de na buurige Provinciën; als meede: Vertoogen over den LANDBOUW, den KOOPHANDEL en de HUIS-HOU-KUNDE [sic], en de Gebeurtenissen, welke, omtrent deeze zaaken, door de geheele waereld, voorvallen MET PRIVILEGIE VAN HUN Ed. MOG. DE HEEREN STAATEN DES FURSTENDOMS GELRE EN GRAAFSCHAPS ZUTPHEN Saturdag den 7 January MDCCLXIX.

De Geldersche-Burger-Courant was een economisch blad, dat nieuwe uitvindingen besprak en de waterstanden, maar ook producten van allerlei aard behandelde, inclusief de verschijning van nieuwe publicaties.
Het letterkundige nieuws betrof voornamelijk aankondigingen van nieuwe, buitenlandse, publicaties, vooral recente publicaties van Duitse uitgevers die klaagden dat zij hun boeken pas na veel moeite en hoge kosten in de Republiek konden afzetten. Arnhem trad wel vaker op als distributiecentrum van publicaties tussen Duitsland en de Republiek.
Regelmatig kondigde Moeleman ook zijn eigen nieuwe uitgaven in De Geldersche-Burger-Courant aan. In nr. 10 plaatste de Arnhemse uitgever een in het Frans gestelde advertentie, waarin hij redacteuren vroeg om het letterkundig nieuws te verzorgen. Of de werving slaagde en de redactie werd aangevuld, is niet duidelijk.
Na het ‘letternieuws’ volgden meestal een of meer advertenties en een opgave van de prijzen van de belangrijkste voedselproducten en de waterstanden in Gelderland. In enkele afleveringen komen geen advertenties voor, wat doet vermoeden dat de werving van advertenties in het algemeen geen groot succes was.

Exemplaar
¶ Arnhem, Bibliotheek Arnhem: 374 A 10.

Literatuur
¶ P. van Wissing, ‘Letteren’, in: I. Jacobs e.a., Arnhem van 1700 tot 1900 (Utrecht 2009), p. 292-303
¶ H.A. van Spaendonck, Catalogus van de Arnhemse drukken tot 1800 aanwezig in de Bibliotheek Arnhem (Hilversum 2002), p. 205-208
¶ H.Chr. van Bemmel, ‘Twee eeuwen boekdrukkunst in Arnhem. Arnhemse drukkers, boekverkopers en uitgevers van 1581 tot 1800’, in: Bijdragen en Mededelingen Gelre 74 (1983), p. 73-102
¶ W.P. Sautijn Kluit, Arnhemsche Couranten (Amsterdam 1892), p. 2-9.

Pieter van Wissing