Geneeskundig Tydschrift (1767-1771)

Titelbeschrijving
Geneeskundig Tydschrift of Verzameling van Ontleed- Heel- Artzenij- en Natuurkundige Waarnemingen en nieuwe Ontdekkingen. Ontleend uit de beste, nieuw uitgekomene, Geschriften der In- en Uitlandsche Geleerden, en met verscheidene bygevoegde Waarnemingen en Aanmerkingen vermeerderd.

Periodiciteit
Het blad verscheen eens in de veertien dagen, op maandag, van 9 maart 1767 tot en met 24 december 1770 (100 nrs.). De titelpagina’s van de vier delen (jaargangen) hebben als jaartal 1768 tot en met 1771. Opmerkelijk laat wordt er voor de laatste aflevering geadverteerd (‘geeft heden uit’): Leydse Courant van 29 maart 1771.
Aanvankelijk wilde de redacteur na een jaar met het blad stoppen, maar na een gunstige ontvangst zette hij de uitgave nog een paar jaar door (deel 4, ‘Voorrede’). Het debiet was groot, zo suggereerde ook de drukker-uitgever (Leydse Courant 9 november 1767). Het werk werd de redacteur echter te zwaar:

zo begeere ik geenszins te ontveinzen, dat ik, na eenen arbeid van ruim Vier achter één volgende Jaren, byna dagelyks aan de uitgave hier van besteed, en die, om het verdrietige Zoeken, en lastige Vertalen, daar aan verknocht, my dikwerf zeer onaangenaam geweest is, naar eenige rust begin te verlangen. (deel 4, p. 528)

Wel riep hij in het slotnummer zijn vrienden op hem bij een nieuw blad te helpen.

Bibliografische beschrijving
De ‘vertoogen’ tellen nominaal 16 pagina’s in octavo. Iedere aflevering heeft een eigen titelblok met short title, volgnummer en datum. Alle delen beginnen met een voorwerk van viii ongenummerde pagina’s met de titelpagina en de inhoudsopgave. Daarnaast telt deel 1 doorlopend genummerde 362 pagina’s (Voorbericht en nr. 1-25); deel 2 telt 416 pagina’s (nr. 26-50); deel 3 telt 446 pagina’s (nr. 51-74) en deel 4 telt 530 pagina’s (Voorrede, nr. 76-100, Besluit). Het geheel bevat vijf losse prenten.
Uit het bericht aan de binder in deel 3 blijkt dat de titelpagina’s van de eerste twee delen weggesneden en vervangen zijn.

Boekhistorische gegevens
De titelpagina’s van de delen hebben als impressum: ‘Te Rotterdam, By Abraham Bothall, Boekverkooper’. De afleveringen zelf hebben doorgaans een impressum op de laatste pagina. Een enkele keer wordt dit gevolgd door een lijst met verkoopadressen. In nr. 1 luidt deze colofon:

Te Amsterdam by H. de Wit, G. de Groot en Zoon, P. Meyer, Eleveld, G. Bom, J. v. Heim, Dordrecht by A. Blussé en de Erven van Braam, Haarlem by J. Bosch en van Lee, Delft by E. v.d. Smout, ’s Hage by P. v. Cleef en H. Bakhuysen, Leyden by C. v. Hoogeveen en de Wed. Honkoop en J. v. Zyp, Gouda by de Vry, Middelburg by P. Gillissen en Sas, Utrecht by A. Paddenburg, Breda by J. van den Kieboom, Maassluis by van der Burg, Tergoes by Huysman en Zirkzee by O. v.d. Thoorn en Zwymvoeren, Bommel by Salmons, Briel by de Wed. Verhell en Zoon, Vlissingen by Corbulyn, Nymegen by van Campen, Arnhem Neyhoff, ’s Bosch Palier, enz.’ In nr. 23 blijken er enkele veranderingen in het distributienetwerk te zijn opgetreden: ‘te Amsterdam by H. de Wit en G. Bom, Dordregt by de Erven van Braan, Haarlem by J. Bohn, Leid. by J. v.d. Zyp en C. van Hoogeveen, Delft by E. v.d. Smout; ’s Gravenhage by P. van Cleef, Gouda by J. v.d. Clos; Briel by de Wed. Verhel en Zoon, Schiedam by J. Smit, Maasluys by van der Burg, Breda by J. v.d. Kieboom, Utrecht by A. v. Paddenburg, Middelb. by P. Gillissen en H. Sas, Vlissingen by Corlyn, Zirkzee by O. v.d. Thoorn, Gron. by Huising, Hoorn by L. Vermande, Leeuwaarden by H.A. de Chalmot, Franeker by J. Ippinga, Harlingen by F. van der Plaats enz.

De prijs per aflevering bedroeg volgens advertenties in de Leydse Courant 3 stuivers (16 maart 1767) en later 4 stuivers (11 oktober 1769). Nr. 100 was als bijzondere titel verkrijgbaar voor 8 stuivers (29 maart 1771). Delprat noemt ƒ 3:18 als prijs voor deel 1, ƒ 2:18 voor deel 2, ƒ 4:10 voor deel 3 en ƒ 5:4 voor deel 4.

Medewerkers
De naam van de redacteur-schrijver-vertaler wordt op de titelpagina’s genoemd: ‘Albertus Lentfrinck, Medicinae Doctor’. LENTFRINCK (1738-1778) was arts in Rotterdam en lid van het Bataafsch Genootschap der Proefondervindelijke Wijsbegeerte.
Tussen de vele vertalingen door treft de lezer ook oorspronkelijk werk aan. Zo heeft de Rotterdamse scheepsarts Simon BAKE (1724-1772) een aantal malen kopij ingestuurd (nrs. 22, 46). Een door Lentfrinck georganiseerde prijsvraag over de vraag ‘Is ’er een vast kenteken, waar door men weten kan, of een Drenkeling waarlyk dood is, of niet?’ (nr. 59), werd gewonnen door de Haarlemse arts Nicolaas VAN WYK DE VOS, wiens inzending in zijn geheel geplaatst werd (nr. 68). Verder zijn er observaties geplaatst van Gasparus BEYLON, chirurgijn-majoor bij de Staten-troepen, gelegerd in Den Briel (nr. 70), en Ph.J. LOOFT, medisch dokter in de Wildervank, buiten Groningen (nr. 70).
Van V.D.K. kan de identiteit niet worden achterhaald. Diens inzending is overigens geweigerd omdat, aldus Lentfrinck, ‘ik een vast voorneemen genomen heb, my nooit met twistschriften op te houden’ (nr. 22). Ook het artikel van een niet nader aangeduide auteur werd afgewezen (nr. 71). De bijdragen van ‘een Heer uit deze Stadt’ (nr. 61), D.H. (nrs. 30, 63) en M.V.D. (nr. 31) zijn daarentegen wel geplaatst.

Inhoud
Het Geneeskundig Tydschrift bevat waarnemingen over inentingen tegen kinderpokken en mazelen, en behandelingen van patiënten met geslachtsziekten, tbc en drenkelingen; beschrijvingen van zonderlinge ziektegevallen en operaties; thema’s als vis eten, bestrijding van lintworm, de geneeskrachtige werking van keukenzout, en spontane generatie naar aanleiding van dierproeven van Spalanzani. De waarnemingen – verscheidene per aflevering – zijn voornamelijk van genees-, heel- en verloskundige aard. Over kinderpokken wordt uitvoerig bericht.
In het Voorbericht van deel 1 zegt de redacteur te hopen dat ‘beschaafde vernuften dit papiere kind met een liefderijk oog zullen beschouwen’ en niet met ‘een gerimpeld voorhoofd en opgeschorte wenkbrauwen’. Het is voor hen die alleen het Nederlands machtig zijn, ondoenlijk om de buitenlandse medische literatuur bij te houden. Daarom zal hij de informatie stroomlijnen.
Ongeveer 90 procent van de artikelen is vertaald. Er is vooral gebruik gemaakt van Engelse bronnen als het Gentleman’s Magazine (1731-1914), de Medical Observations and Inquiries (1757-1784), de Medical Essays and Observations (1731-1771), het Universal Magazine (1747-1815) en de Monthly Review (1749-1844). Als bron worden ook Franse medische tijdschriften genoemd, zoals de Gazette Salutaire (1760-1793), de Gazette Littéraire (1753-1790), het Journal de Médecine (1758-1817), het Journal des Sçavans (1665-1792), het Journal Encyclopédique (1756-1793) en Journal de Medecine, Chirurgie, Pharmacie (1754-1794). Verder komt een enkele Duitstalige bron voor, zoals het Berlinisches Magazin (1765-1769).
Maar Lentfrinck levert ook oorspronkelijk werk. Daartoe verzoekt hij promoti hun dissertaties ter vermelding of bespreking toe te sturen (nr. 9).

Relatie tot andere periodieken
Blijkens het Voorbericht in deel 1 is het Geneeskundig Tydschrift een vervolg op de Genees- Heel- Ontleed- en Natuurkundige Courant (1765-1767). Lentfrinck zette zijn tijdschrift in 1773 voort als Uitgezochte Genees- en Heelkundige Verhandelingen en Waernemingen (1773-1774).

Exemplaren
¶ Leiden, Universiteitsbibliotheek: 609 C 14-17
¶ Full text deel 1deel 2, deel 3 en deel 4

Literatuur
¶ C.C. Delprat, De geschiedenis der Nederlandsche geneeskundige tijdschriften van 1680-1857 (Amsterdam 1927), p. 43-48.

Rietje van Vliet