Graauwe Man (1799)

Titelbeschrijving
De Graauwe Man. Een volks-schrift. 

Periodiciteit
Het verschijnen in afleveringen (‘stukjes’) van dit geschrift blijkt uit Saakes’ Naamlijst. Hij meldt in juni 1799 dat stukje 1 en 2 zijn verschenen (p. 45); en in augustus 1799 dat de stukjes 3, 4 en 5 op de markt zijn (p. 61).
De gebundelde editie bevat in totaal vijf stukjes.

Bibliografische beschrijving
Deze editie bevat 340 doorgenummerde pagina’s. Aan elk stukje gaat vooraf een voorwerk van vier ongenummerde pagina’s, bevattend french title, titelpagina en een pagina met een (steeds wisselend) bijbels motto.
De afleveringen zijn van ongeveer gelijkte lengte (1-64, 65-136, 137-188, 189-264, 265-340). Zij beginnen met een short title, waarna de tekst volgt. Die is zelf verdeeld in paragrafen met de aanduidingen I, II, III enzovoorts. Op die aanduidingen volgt een korte opgave van de inhoud, zoals ‘De graauwe Man maakt zich bekend, wie hij is’.

Boekhistorische gegevens
Impressum: ‘Te Utrecht, By Henricus van Otterloo, Boekverkooper op de Oude Gragt. 1799’.
Prijs per aflevering: 7 à 8 stuivers (op bestpapier: tussen 10 en 11 stuivers).
Er zijn later, in 1818 en 1835-1837, nieuwe edities van De Graauwe Man verschenen te Groningen en te Amsterdam, die meer stukjes bevatten.

Medewerkers
De titelpagina meldt dat het werk is ‘Uitgegeeven door Dr. Johann Henrich Jung, hof-raad en professor te Marburg. Ook bekend onder de naam van Heinrich Stilling’.
Johann Heinrich JUNG, genoemd JUNG-STILLING (1740-1817), was hoogleraar economie te Marburg. Hij begon met het schrijven van opvoedkundige romans. Zijn latere geschriften zijn meer religieus van aard.
De vertaling wordt toegeschreven aan Johannes Petrus KLEYN (1760-1805) en Christiaan SEPP (1710-1775).

Inhoud
Het blad is ‘uit het Hoog-duitsch vertaald’. De sfeer is die van een wat piëtistisch getint opwekkingschristendom. De auteur keert zich tegen een vals soort Verlichting.
De vorm is enigszins verwarrend, omdat de auteur zelf soms naar voren treedt als auctoriale verteller, soms als rondwandelende ‘Graauwe man’. Deze laatste, een wat sombere en gedegen verschijning, wekt door zijn uiterlijk en gedrag gedachten op over de meest basische morele (d.i. bijbelse) waarheden. Daarover gaan zijn gesprekken, soms in de vorm van brieven.
Deze Nederlandse editie van 1799 bevat slechts een gedeelte van de uiteindelijke completer tekst van het Duitse origineel. Deze uitgave was eind 1799 nog niet verder dan zeven afleveringen. In totaal zouden er tussen 1795 en 1816 in Duitsland 31 afleveringen verschijnen.

Relatie tot andere periodieken
Een eventuele connectie met het tijdschrift Het Graauwe Mannetje (1819-1820) dient nog bestudeerd.

Exemplaren
¶ Leiden, Universiteitsbibliotheek: 1196 E 38
Full text

Literatuur
¶ Z. Zelle, ‘Popularphilosophie im 18. Jahrhundert’, in: Das achtzehnte Jahrhundert 14 (1990) 1, p. 124.

André Hanou