Heelkundige Boekzaal (1780-1782)

Titelbeschrijving
Heelkundige Boekzaal. Uit het Hoog- in het Nederduitsch vertaald, met Voorrede, eenige Aanmerkingen en nieuwe Plaaten vermeerderd.

Periodiciteit
Bij de Heelkundige Boekzaal zijn op dit moment de afleveringen nog slechts herkenbaar door opmerkingen als ‘Tweede deel, eerste stukje’, op de katersignatuurregel; en verder door de opbouw van elke aflevering.
Het vaststellen van de precieze periodiciteit van dit blad is moeilijk bij gebrek aan een volledig origineel en andere gegevens. Een prospectus verscheen in 1780: men kon intekenen in de periode maart-mei 1780, bij een zeer groot aantal boekverkopers in de Republiek en in ‘België’. Elke zes weken zou een stukje afgeleverd worden. Voor het blad werd voor het eerst geadverteerd in de Hollandsche Historische Courant van 25 mei 1780. Toch duurde het nog een tijdje voordat nr. 1 het licht zag, zo blijkt uit de opdracht door de vertaler in nr. 1, gedateerd 7 augustus 1780. De delen 2 en 3 zijn op de titelpagina gedateerd 1782; deel 6 1780 (sic). Het is onduidelijk wanneer het blad precies heeft opgehouden te bestaan.
De nog raadpleegbare delen bevatten elk 3 afleveringen (‘stukjes’). Bij het onderzoek naar de frequentie moet rekening gehouden worden met enkele soms wat duister geformuleerde noten die de vertaler toevoegde aan de ‘Voorrede des opstellers’ die Richter zelf schreef toen hij zijn blad begon in 1770. Richter zei elk kwart jaar een aflevering te zullen geven zodat 4 afleveringen samen een boekdeel zouden worden.
De vertaler voegt toe: ‘By de Nederduitsche Vertaaling, zal alle vierendeel jaars, twee stukjes leveren, en drie stukjes een boekdeel’. Dat klopt met het boven geconstateerde. Maar vervolgens zegt Richter in elk jaar, behoudens uitzonderingen, alleen nieuws of berichten over boeken uit datzelfde jaar te zullen behandelen. De vertaler merkt op: ‘Wy zullen jaarlijks twee en twee derde Boekdeelen geeven, tot dat men met de Schryver ’t zelfde Tydperk kan opvolgen.’
Dit lijkt te wijzen op een voornemen tot versnelde uitgave, waardoor geleidelijk aan de Heelkundige Boekzaal het eerder begonnen Duitse voorbeeld opzij zou komen, en daarna nog slechts op de voet hoefde te volgen. Misschien is dit de reden dat deel 6 in het impressum ‘1780’ heeft: was dit deel onderdeel van de poging opzij te komen?

Bibliografische beschrijving
Deel 1 bevat een voorwerk van XII en IV pagina’s, verder 394 doorgenummerde pagina’s en een ongepagineerd ‘Register Der voornaamste Zaaken, vervat in het eerste Boekdeel’. Het voorwerk bevat een french title; de titelpagina; op de versozijde (tevens bij alle andere delen) een motto uit ‘Richard de Burg.’; een opdracht door de vertaler aan Ferdinand Maria prins van Lobkowitz, bisschop van Gent; en een ‘Voorrede des opstellers’ (Richter). De tekstinhoud bevat drie afleveringen, zoals alle andere resterende delen.
Deel 2 bevat II + 376 pagina’s, plus dito register. Deel 3 bevat II + 334 pagina’s, plus dito register. Deel 6 bevat II + 362 pagina’s, plus dito register.
De afleveringen beginnen met het titelblok ‘D.A. Gottlieb Richters, Heelkundig Boekzaal’.
Er zijn enkele platen toegevoegd, met afbeelding van chirurgische instrumenten: bij deel 1 een plaat ‘Tiburghien Sculp.’ en bij deel 2 twee platen, respectievelijk ‘gravé par Wauters à Gand’, ‘J.L. Wauters scul:’.

Boekhistorische gegevens
Titelpagina’s: ‘Te Gend, Bij J.F. Vander Schueren, Boekdrukker op de Groenselmarkt’ (vanaf deel 2: ‘in de Breidelsteeg, bij d’Appelbrugge’).
Intekenaars betaalden 14 stuivers per aflevering, anderen 21 stuivers (prospectus).

Medewerkers
De titelpagina vermeldt de namen en kwalificaties van de oorspronkelijke auteur, August Gottlieb RICHTER (1742-1812), hoogleraar medicijnen te Göttingen:

D. August Gottlieb Richters, Lijfartz des Konings van Groot-Brittanje en de Keurvorst van Brunswijk Luneborgh. Bij de Georg August Universiteit te Gottingen gewoon openbaar Hoogleraar in de Genees- en Heelkunde, President van het Heelkundig Genootschap, Lid van de Koninglijke Gottingsche en Koninglijke Zweedsche Akademie der Wetenschappen, als ook van het Geneeskundig Genootschap te Kopenhagen, enz. enz.

Over de vertaler Jan Bernard JACOBS (1734-1790), heelmeester uit Gent, meldt de titelpagina:

Artis Obstetric. Prof. Pub. & Coll. Med. Gand. Assessor, Gezworen Heelmeester, Gepensioneerden der Stad Gend en de Casselrije den Audenburg.

Inhoud
Het blad verscheen blijkens de titelpagina onder het motto ‘Pleas’d to commend, yet not afraid to blame’ (Alexander Pope, Essay of Criticism).
De Heelkundige Boekzaal is een vertaling, soms bewerking, met toegevoegde noten, van de periodiek verschijnende Chirurgische Bibliothek (1770-1797), geredigeerd door Richter. Het gaat uitsluitend om nieuws op chirurgisch (heelkundig) terrein. De afleveringen bevatten eerst besprekingen en uittreksels van boeken (elk item doorgaans voorafgegaan door een romeins getal), vervolgens summier nieuws op genoemd medisch terrein, terwijl besloten wordt met een korte inhoudsopgave.

Exemplaren
¶ Leiden, Universiteitsbibliotheek: 906 F 3-6 (deel 1-3, 6)
¶ Amsterdam, Universiteitsbibliotheek: KVB CAHAIS 1780-1786:17 (prospectus)
¶ Full text deel 1deel 2deel 3, deel 4, deel 5 en deel 6

André Hanou