Titelbeschrijving
Historiesch Schouwtooneel van ’s Waerelds Lotgevallen, of Kort aaneengeschakeld Bericht der voornaamste Gebeurdtenissen van dezen Tijd: verrijkt met een historiesch Mengelwerk. Met plaaten en kaarten.
De titel kan anders luiden, naar rato van de inhoud van het betreffende deel; bij voorbeeld Historiesch Schouwtooneel van ’s Waerelds Lotgevallen, in het jaar 1792. Delen met een soort toegevoegde bijlagen kunnen weer een andere titel hebben.
Periodiciteit
Driemaandelijks tijdschrift, dat blijkens de advertentie in de Rotterdamsche Courant van 6 augustus 1791 omstreeks die tijd voor het eerst is verschenen. Soms liet de frequentie te wensen over, zo blijkt uit de recensie in de Vaderlandsche Letteroefeningen (1794, p. 415-418)
Bibliografische beschrijving
Dit is niet geheel helder. Een aparte studie hierover is gewenst. Reeds Saakes lijkt in zijn Naamlijst het spoor bijster geworden te zijn (zie aldaar oktober 1791, p. 156; februari 1792, p. 185; maart 1793, p. 294). Dit wordt mede veroorzaakt doordat bij het eigenlijke tijdschrift ook bijlagen of delen verschenen van ietwat andere aard. Die werden – al dan niet tegelijk met weer apart uitgegeven bladwijzers, en opnieuw apart: tamelijke uitvoerige aanwijzingen aan de binder – soms wel, soms niet, en eventueel met de eigen titelpagina, bij de afleveringen ingebonden; ze zijn soms daarmee in één band verenigd.
Een ‘gewone’ aflevering had een gemiddelde omvang van IV (french title, titelpagina) plus 400 bladzijden in octavo. Op verschillende titelpagina’s vindt men een vignet, afbeeldend een omfloerste natuursteen en een gevleugelde putto met zeis, met daaromheen wapentuig, een brandend stad, een vloot in gevecht, een lier, een lans met vrijheidshoed daarop enzovoorts.
Het ‘Eerste deel’ (elders wordt een deel ook wel ‘stuk’ genoemd), met het impressum 1792 op de titelpagina (over de gebeurtenissen van drie maanden uit 1791) heeft een groter voorwerk. Daarin vindt men een Voorbericht van de uitgever, met een betoog over het nut van betrouwbare geschiedschrijving en een uiteenzetting over zijn opzet. Hij wil geven: 1. een aaneengeschakeld verslag van de gebeurtenissen in een bepaalde periode; 2. echte stukken; 3. levensschetsen; en 4. plaatsbeschrijvingen van oorden en steden, in zover relevant voor en verband houdend met het historische gebeuren.
Dit alles is geïllustreerd met vele kaarten en portretten van allerlei belangrijke figuren (soms: proefdrukken). Het voert te ver alle betrokken kunstenaars op te noemen. Enkele namen: Pasquiecci, F. de Roode, H. Roosing, A. Hickel, G. van Baarsel, K. Pothoven, en, vooral, A. Loosjes zelf, die vaak signeert met ‘A. Loosjes excudit 1793 [!]’.
Boekhistorische gegevens
‘Te Haarlem, bij A. Loosjes, Pz.’ volgens enkele titelpagina’s, die soms wel, soms niet een jaartal geven. In de omvangrijke advertentie in de Rotterdamsche Courant van 9 augustus 1791 geeft Loosjes als extra aanbeveling aan dat het werk zeer geschikt is om ‘na de Oost- en West-Indiën verzonden te worden’. Ook meldt Loosjes dat hij zich het recht voorbehoudt om er een ‘Fransche Uitgave’ van op de markt te brengen.
Het eerste ‘stuk’ met het portret van Leopold II, door ‘mejufvrouw’ S.W. Evans, en een afgezette kaart van Izmail en omstreken (Oekraïne), moest kosten ƒ 1:8:8. Het portret was ook los te koop. Belangstellenden konden kiezen: een proefdruk zonder letters ƒ 2; een proefdruk met letters ƒ 1:10; en een ‘ordinaire letterdruk ƒ 0:6. De kaart van Izmail en omstreken kende slechts één editie: ƒ 0:6.
Inhoud
De gewone aflevering behandelt telkens drie maanden van het voornaamste wat er in de jaren 1791 en 1792 gebeurd is. Dit gebeurt op een betrouwbare en onpartijdige manier, die echter alleen maar grote lijnen aangeeft. Loosjes lijkt welhaast een ‘officieel’ soort nieuws, een echt historisch werk beoogd te hebben, zo blijkt ook uit de genoemde advertentie in de Rotterdamsche Courant.
Hiernaast vindt men ook bijlagen/stukken/delen met bijvoorbeeld biografieën als van keizer Leopold II, Cagliostro, Howard, Michaëlis, Thomas Paine, La Fayette; of met een enorm uitgebreide beschrijving van de stad Parijs. In dit laatste geval wordt die beschrijving voorafgegaan door de volgende opstellen die voor cultuurhistorici mogelijk van belang zijn: ‘De gedachtenisviering van J.J. Rousseau te Montmorency’; ‘Levensbizonderheden van den wijsgeer Cerutti’; ‘Over de kunsten, wetenschappen en beschaafdheid der Mooren’; ‘Over de tempels en moskeën der Mahomedaanen’; ‘Bekentenis van J.J. Ankarstrom’; ‘Charakterschets van Choiseul’ door Mercier (november 1792); ‘De jacobijnen geschetst’ door J.W. van Archenholtz (augustus 1792); ‘Memorie van den graave van Vergennes, over de Ottomannische Porte’; ‘Levens-bijzonderheden van Washington’.
De recensent van de Vaderlandsche Letteroefeningen (1792, p. 62 -66) is positief over het Historisch Schouwtoneel:
Te hoopen en te wenschen is het, dat de Schryver en Uitgeever deezes Historischen Schouwtooneels, in den ruimen aftrek van dit keurig uitgevoerd Werk, aanmoedigings genoeg zullen vinden om het voort te zetten. Het steekt te zeer boven andere van eenigzins gelyken aart uit, om door vergelyking de meerderheid aan te toonen.
Exemplaren
¶ Leiden, Universiteitsbibliotheek: 1075 E 1-9
¶ Full text deel 1, deel 2, deel 3 en deel 4
Bronnen
¶ Amsterdam, Universiteitsbibliotheek: KVB PPA 308:6 (prospectus uit 1791).
André Hanou
