Journael der Constitutie en van de Getrouwe Minnaers der zelve (1791)

Titelbeschrijving
Journael der Constitutie en van de Getrouwe Minnaers der zelve. Opgedragen aan het Vaderland.

Periodiciteit
Gelijktijdig met de Nederlandstalige uitgave verscheen een Franse editie: Journal Constitutionnel des Fidèles Amis de l’Ordre et de la Constitution. Dédié à la Patrie. Van deze Franse uitgave zijn slechts 3 afleveringen bekend: 1 mei 1791 (nr. 1), 7 mei 1791 (nr. 2, vlg. handgeschreven notitie) en 31 mei 1791 (nr. 3). Dit doet vermoeden dat er ook van de Nederlandstalige uitgave niet meer afleveringen zijn verschenen.

Bibliografische beschrijving
Vermoedelijk hebben de afleveringen van het Journael der Constitutie, net als de Franstalige uitgave, een wisselende omvang: 20 (nr. 1), 12 (nr. 2) en 28 (nr. 3) pagina’s in octavo.

Boekhistorische gegevens
Het colofon van de Franse uitgave (nr. 3), meldt: ‘A Maestricht. De l’Imprimerie du Journal des Fidèles Amis de la Constitution’.
Mogelijk gaat Jean-Paul Roux (†1795), die met Stas Veugen als vennoot werkte onder de naam J.P. Roux & Compagnie, schuil achter dit drukkersadres. Dit bedrijf was een voortzetting van de succesvolle compagnie Dufour & Roux: Roux was de broer van de Philippe Roux, compagnon van de Parijzenaar en in Luik opgeleide Jean-Edmé Dufour. In 1788 werd de compagnie Dufour & Roux beëindigd. Deze compagnie had een grote drukkerij met vijf persen en was befaamd om het nadrukken van Franse bestsellers en de handel in verboden boeken.
Andere Maastrichtse drukkers lijken geen kandidaat om als drukker-uitgever van het Journael der Constitutie te worden aangemerkt, omdat de STCN van hen voornamelijk regionale, Nederlandstalige en Latijnse religieuze uitgaven noemt. Het gaat dan om de weduwe Gijsbertus van Gulpen (of haar zoon Gysbert-Bartholomeus), lid van een befaamde drukkersdynastie, en Paul Lambert Lekens, oud-schepen van Maastricht en tevens eigenaar van een papiermolen.

Inhoud
Als reden voor de tweetalige productie wordt in het Franstalige Journal Constitutionnel opgegeven: ‘une faute des plus graves de l’éducation moderne, c’est de parler au peuple de ses devoirs et de ses droits dans une langue qu’il ne comprend pas’, met daarbij als voetnoot ‘C’est pour eviter qu’on nous fasse ce même reproche que nous donnons ce Journal dans les deux langues Françoises et Flamande’ (p. 8).
Het Journael der Constitutie is een politiek krantje ten tijde van de Brabantse Revolutie: een opstand die in 1789 begonnen was tegen de Habsburgse keizer Jozef II. Deze wilde zijn keizerrijk moderniseren en in de Oostenrijkse Nederlanden de eeuwenoude tradities, instituties, voorrechten en privileges afschaffen.
Hendrik Van der Noot, advocaat in Brussel, was de voorman van het aristocratisch verzet tegen de jozefistische vernieuwingen. Het verzet kwam ook van het volk, onder leiding van Jan-Frans Vonck, dat streefde naar een democratischer regime en een scheiding der machten. Aristocratische statisten en democratische vonckisten kwamen uiteindelijk tegenover elkaar te staan, waar Oostenrijk handig gebruik van maakte. Het conflict escaleerde, waarbij de conservatieve statisten aanvankelijk aan de winnende hand waren. Zij verklaarden Jozef II vervallen van de macht en stichtten in januari 1790 een confederale statenbond, waarin behalve Brabant ook andere staten opgenomen waren: de Verenigde Nederlandse Staten (États-Belgiques-Unis).
Voor de patriotse vonckisten gingen de staatkundige hervormingen lang niet ver genoeg. Een aantal van hen zocht toenadering tot de jacobijnen in Frankrijk. In de woelige periode die daarop volgde, verscheen in de jonge confederatie een stroom aan pamfletten, spotverzen en andere opiniërende publicaties. De politieke onrust bleef aan.
In het najaar van 1790 werd het keizerlijk gezag hersteld, mede dankzij het feit dat de confederatie geen internationale steun meer vond, niet beschikte over een goed getraind leger en gebukt ging onder interne politieke verdeeldheid. De Oostenrijkse restauratie (1791-1792), onder de nieuwe keizer Leopold II, betekende dat er alsnog hervormingen werden doorgevoerd, maar minder vergaand dan voorheen de bedoeling was. Zo zouden later, in juni 1791, de landvoogden terugkeren.
De gematigde vonckisten van het eerste uur bleven echter trouw aan hun democratische idealen en publiceerden een nieuw voorstel tot hervorming van de grondwet. Zij vonden de veel radicalere democraten tegenover zich. Een van de leiders was notaris Alexander Sandelin, die zich tijdens zijn gedwongen verblijf in Frankrijk had aangesloten bij de jacobijnen aldaar. Eenmaal in januari 1791 teruggekeerd in Brussel werd hij de bezielende kracht van de ‘Société des Amis du Bien Public’, een Brusselse jacobijnse club. Sandelins naam wordt herhaaldelijk genoemd in het Journael der Constitutie.

Exemplaren
Journael der Constitutie:
¶ Mons/Bergen, Mundaneum: inv. nr. 269347, aanvraagnr. MIP 1830 03 (vermoedelijk nr. 2)

Journal Constitutionnel:
¶ Gent, Universiteitsbibliotheek: 233A127 (10) (nrs. 1-2)
¶ Chicago, University of Chicago Library: DH617.M55 (nrs. 1-3)
Full text (nrs. 1-3, achter in de gedigitaliseerde convoluut)

Literatuur
¶ Brecht Deseure, ‘De lange schaduw van de Blijde Inkomst. Revolutionair descours over de oude grondwetten in België’, in: Dave De ruysscher, Kaat Capelle, Maarten Colette e.a. (red.), Rechtsgeschiedenis op nieuwe wegen. Legal history, moving in new directions (Antwerpen/Apeldoorn 2015), p. 35-58
¶ Fernand Vanhemelryck (red.), Revolutie in Brabant 1787-1793 (Brussel 1990)
¶ H.J. Vieu-Kuik en Jos Smeyers, Geschiedenis van de letterkunde der Nederlanden, deel 6 (Antwerpen/Amsterdam 1975), p. 536
¶ M.G. Spiertz, Maastricht in het vierde kwart van de achttiende eeuw. Kerkelijke, politieke en sociale verhoudingen 1775-1801 (Assen 1964).

Rietje van Vliet