Kaapsche Stads Courant en Afrikaansche Berigter (1800-1801)

Titelbeschrijving
The Cape Town Gazette and African Advertiser / Geauthorizeerde Kaapsche Stads Courant en Afrikaansche Berigter.

Periodiciteit
De krant verscheen één keer per week, van zaterdag 16 augustus 1800 t/m zaterdag 10 oktober 1801. In deze laatste aflevering werd bericht dat de krant onder direct toezicht van de (Engelse) gezagshebbers kwam te staan.
De Extra Ordinaire Kaapsche Stads Courant van maandag 19 oktober, enkele dagen vertraagd door de verhuizing van de drukpers (zie onder), bevat slechts een extract van één brief en geen enkele advertentie; deze aflevering was de laatste waarmee de krant naar buiten kwam.

Bibliografische beschrijving
Het krantenformaat is een half vel folio, aan weerszijden bedrukt. Het titelvignet bestaat uit het wapenschild van het Verenigd Koninkrijk (met spreuk ‘Honi soit qui mal y pense’), geflankeerd door gekroonde leeuw en eenhoorn.
Onder het vignet staan de titel en daaronder – tussen twee lijnen – deel, dag en datum, en volgnummer (‘getal’). De tekst is in drie kolommen opgemaakt; de lay-out biedt in vergelijking met contemporaine Nederlandse kranten een oase van rust. Berichten en advertenties zijn duidelijk van elkaar afgescheiden en beginnen met een opvallend grote initiaal.
Nr. 31 (14 maart 1801) heeft een apart, enkelzijdig bedrukt Byvoegzel.

Boekhistorische gegevens
Het impressum op de achterzijde luidt: ‘Gedrukt ter Drukkery van het Gouvernement, No. 35, Plein Straat; alwaar de Inschryving geschied, en alle Bekendmaakingen en Adressen, worden aangenoomen, daagelyks van 9 tot 1 Uur’. Vanaf nr. 2 begint het impressum met ‘Gedrukt en alle Zaterdagen uitgegeeven’.
De Kaapsche Stads Courant is de eerste periodiek die in de Kaapkolonie verscheen. Nog in 1799 hadden de boekbinder J.C. Ritter en drukker H.H. Smit (afkomstig uit Duitsland resp. Engeland) de gouverneur toestemming gevraagd voor het opzetten en exploiteren van een drukkerij, maar die was hun geweigerd.
Het jaar daarop, op 21 juli 1800, verleende de gouverneur van de eerste Britse Kaapkolonie Sir George Yonge aan de firma van Alexander Walker en John Robertson toestemming om een krant uit te geven. Op zaterdag 16 augustus 1800 verscheen het eerste nummer in een Engelstalige en Nederlandstalige editie. Het privilege was gegund onder voorwaarde dat de overheid er toezicht op zou houden. Het drukkerijpersoneel had weinig verstand van zaken, zo blijkt uit de erbarmelijke kwaliteit van het zetwerk in de beginperiode. Ook het staatstoezicht liet te wensen over.
Het ontslag van Yonge in januari 1801 had enkele maanden later het einde van de krant tot gevolg. Zijn opvolger Francis Dundas achtte het strijdig ‘teegen de gewoonte in alle zyne Majesteits Buitenlandsche Gouvernementen, om aan particuliere Ingezeetenen, het Drukken en uitgeeven van een Publiek Nieuws Papier, toetestaan’ (10 oktober 1801).
De drukpers van Walker en Robertson werd daarom aangekocht en overgebracht naar het regeringscentrum, het Kasteel. De krant kwam daarmee onder staatstoezicht en was nog slechts verkrijgbaar voor abonnees. Die betaalden 12 rijksdaalders per jaar, maar kregen voor dit bedrag ook de Extra Ordinaire kranten over ‘gewigtige tydingen uit Europa, of eenig andere Waerelddeel.’ De eerstvolgende aflevering was gepland voor zaterdag 24 oktober. Die is echter nooit verschenen.
De Extra Ordinaire Kaapsche Stads Courant van 19 oktober bevat in plaats van het impressum de volgende tekst:

Het Comptoir der Drukkery zal dagelyks van Negen tot Twaalf in de Voormiddag, en van Twee tot Vyf uuren in de Namiddag open zyn; en alle Advertissementen welke men in de Courant van Zaturdag begeert geplaatst te zien, moeten op Donderdag ’s Namiddags voor Twee Uuren worden ingeleverd, zullende anders tot de naast volgende Week blyven overleggen. 

Inhoud
De krant bestaat voor bijna drie kwart uit advertenties en voor het overige uit overheidsnieuws en berichten over de politieke gebeurtenissen in Europa. Soms staan er wat langere vertogen in, bijvoorbeeld over de Franse Revolutie (4 oktober 1800 e.v.), diverterende teksten, zoals over de man met het ijzeren masker (29 augustus 1801 e.v.), of bijdragen aan actuele discussies, zoals over de inenting tegen pokken (8 augustus 1801).

Relatie tot andere periodieken
De Kaapsche Stads Courant kreeg in 1803, tijdens de tweede Nederlandse Kaapkolonie, een vervolg als de Kaapsche Courant. In 1806 werd de krant opnieuw tweetalig en heette ze Cape of Good Hope Government Gazette / Kaapsche Courant (1806-1826).

Exemplaren
¶ Kaapstad, University of Cape Town Libraries: G 682 G (microfilm GZA 682 G).

Literatuur
¶ Gawie Botma, ‘Die praktiese manifestasie van taalverhoudings in die mashoof van die eerste koloniale koerant in Suid-Afrika (1800–1829)’, in LitNet Akademies 18, nr. 3 (okt. 2021)
¶ A.M. Lewin Robinson (ed.), The Cape Town Gazette and African Advertiser / Geauthorizeerde Kaapsche Stads Courant en Afrikaansche Berigter 16 augustus 1800-19 oktober 1801 (Kaapstad 1982).

Rietje van Vliet
update  11-4-2021