Kweekschool der Heel-, Ontleed-, Natuur-, Ziekte-, Artzeny, Schey- en Vroedkunde (1759-1773)

Titelbeschrijving
Kweekschool der heel-, ontleed-, natuur-, ziekte-, artzeny, schey- en vroedkunde, zynde verzamelingen en waarneemingen uit de beste en nieuwste schryvers getrokken en door liefhebbers medegedeeld (overkoepelende titel volgens advertenties van Weege).
¶ Titel deel 1-3: Kweekschool der Heelkunde, zynde verzamelingen en waarneemingen uyt de beste en nieuwste schryvers getrokken, ten dienste der geenen, die zig in deeze wetenschappen willen oeffenen.
¶ Titel deel [4]: Kweekschool der Ziektekunde [enz.].
¶ Titel deel [5-6]: Kweekschool der Ontleedkunde [enz.].
¶ Titel deel [7]: Kweekschool der Vroedkunde [enz.].
¶ Titel deel [8]: Kweekschool der Natuurkunde [enz.].
¶ Titel deel [9]: Kweekschool der Scheykunde [enz.].
¶ Titel deel [10]: Kweekschool der Artzenykunde [enz.].

Periodiciteit
Op grond van de titelpagina’s verschenen in 1771 de delen 1-3; in 1772 de delen 4-6; en in 1773 de delen 7-10. De afzonderlijke ‘Stukjes’ zijn echter blijkens onder meer een ingezonden bijdrage van 27 april 1759 (deel 6, waarneming 6) al sinds 1759 op de markt gebracht.
De frequentie waarmee ze uitkwamen, is moeilijk te achterhalen. Volgens de advertentie in de Leydse Courant van 15 juli 1771 waren op dat moment 20 nrs. verschenen en was nr. 21 in aantocht.

Bibliografische beschrijving
De 10 delen, in groot octavo, beginnen elk met 4 ongenummerde pagina’s met french title en titelpagina, en eindigen met een ‘Tafel der hoofdstukken’ van het desbetreffende deel. Verder begint de paginanummering bij iedere ‘Verzameling’ opnieuw. De paginering van de ‘Waarnemingen’ is per deel wel doorgenummerd. In een enkel geval is er iets met de telling misgegaan. Dit wordt veroorzaakt door de manier waarop het tijdschrift werd gepubliceerd.
De afleveringen hebben namelijk bestaan uit vellen waarin de vertaalde artikelen werden afgebroken om enkele afleveringen later te worden gecontinueerd (deel 1, ‘Voorreden’). Het betrof voornamelijk de ‘Verzamelingen’ die op deze wijze werden opgeknipt. De instructies voor de binder (einde deel 3) hebben betrekking op de wijze waarop deze gesplitste artikelen weer aan elkaar moesten worden gevoegd, opdat de cesuur in het betreffende deel niet meer zichtbaar was. Aan de vrijwel altijd gedateerde ‘Waarnemingen’ is te zien dat de afleveringen over de tien delen heen zijn verspreid.
Hierdoor is aan het uiterlijk van de delen niet meer zichtbaar dat het ooit als een tijdschrift in de markt is gezet. Het zijn omvangrijke boekwerken geworden. Bij elkaar opgeteld bevatten de delen achtereenvolgens 520 pagina’s (2 verzamelingen), 480 (6 verzamelingen), 444 (5 verzamelingen en 30 waarnemingen), 552 3 verzamelingen en17 waarnemingen), 446 (1 verzameling), 476 (4 verzamelingen en 31 waarnemingen), 566 (3 verzamelingen en 17 waarnemingen), 534 (5 verzamelingen en 1 waarneming), 552 (3 verzamelingen), 804 (5 verzamelingen en 24 waarnemingen) pagina’s.
Her en der staan er Latijnse vaktermen als glossen in de marges. Er zijn diverse medische illustraties toegevoegd.

Boekhistorische gegevens
De titelpagina van deel 1 meldt: ‘Te Amsterdam, By David Weege’.
Weege lijkt echter niet de oorspronkelijke uitgever. In de Leydse Courant van 15 juli 1771 meldt hij dat hij het werk ‘door inkoop magtig geworden’ was (idem Oprechte Haarlemse Courant 16 juli 1771) en dat hij gratis een ‘Berigt van het daar in verhandelde’ heeft uitgegeven met een voordelige prijsaanbieding. Verder biedt hij nr. 21 te koop aan voor 18 stuivers. De 10 delen samen kosten ƒ 25.
Al snel zakt de prijs naar ƒ 22, om op 11 mei 1774 (advertentie Leydse Courant) te worden aangeboden voor ƒ 17.
Opmerkelijk is dat Abraham Blussé uit Dordrecht in 1776 een prospectus uitbrengt met een voordeelactie ‘Ter aflevering van en honder[d] Compleete Exemplaaren’ van het tiendelige werk:

De Boekverkoopers Blussé en Zoon, te Dordregt, thans Eigenaars zynde van voorn. Werken, dagten de gemeenwording van dezelven, zoo veel mogelyk was, te moeten bevorderen door den aankoop gemakkelyk en min kostbaar te maaken […].

Delprat (1927) signaleert dat de delen in 1784 werden aangeboden door de Amsterdamse boekverkoper Johannes Weppelman voor ƒ 12.

Medewerkers
Er lijkt sprake van een schrijverscollectief, maar de identiteit van deze ‘Uitgeevers’ is onbekend. In de Voorreden geven ze aan dat ‘alle Aanmerkingen, die met een Romeinsche Letter getekend zyn, van ons voortkomen, daar die van ’t Grieksche Alphabet van andere zyn, het zy van de Schryvers zelve, of van andere, die deeze hebben trachten op te helderen of te wederleggen’.
De meeste artikelen (‘Verzamelingen’) zijn vertaald, op een aantal uitzonderingen na: Alex BALTHAZAAR (chirurgijn te Leiden) schreef over geneeskundig onderzoek bij beknelde darmbreuken, Hendrik VAN DER STEEGH (chirurgijn te Vianen) over mydriasis, over het vaatgestel, over brandwonden en over stemmingen en lusten bij zwangere vrouwen, Albert VERRIJST (chirurgijn te Gouda) over de ademhaling, Franciscus BOOGERT over de uitwerking van de dampkring van Holland op het menselijk lichaam, en ene A.L. (uit Rotterdam) over het nutteloos gebruik van geneesmiddelen. Verder heeft ene L., achter wie Koning (1981) de Utrechtse hoogleraar geneeskunde en anatomie Pieter LUCHTMANS vermoedt, de tekst van Levrets ‘De vroedkunde door natuur- en werktuigkundige grondregelen verklaart’ toegestuurd.
Ook onder de waarnemingen (patiëntencasuïstiek) bevindt zich een aantal oorspronkelijk Nederlandse bijdragen, toegezonden aan de redactie. In deel 3 zijn de inzenders: S.T. (uit Amsterdam), Alex Balthazaar (zie hiervoor), Pieter VAN ESCH (stadschirurgijn te Dordrecht), Jan DOELANDT (chirurgijn te Streefkerk), Johannes SPRUYT (chirurgijn te Nigtevegt), Adrianus BOON (chirurgijn in Oude Tonge). In deel 4 zijn het: D.M.B.V.I. (uit Amsterdam), Folkert SNIP (hoogleraar ontleed-, heel- en vroedkunde te Amsterdam). In deel 6: A.L. (zie hiervoor), M.A.V.P.D. (uit Amsterdam), T.S.V.M. (uit Utrecht), V.A.T. (uit Amsterdam). In deel 10: J.H. (Harderwijk) en P. (uit Amsterdam). De overige delen bevatten geen oorspronkelijk Nederlandse waarnemingen.

Inhoud
De Kweekschool bevat verzamelingen en waarnemingen. De verzamelingen zijn doorgaans vertalingen van recente buitenlandse publicaties, ‘doch echter zo, dat de Uitgeevers hun nu en dan vry zullen tegenspreeken’. Desondanks willen de auteurs geen ‘Twistschool’ zijn. Bijdragen van derden die ‘uit een verhitte gal en partydigheid’ geschreven zijn, zullen daarom niet worden gepubliceerd.
Op grond van de titels der delen kan men zich enigszins een beeld vormen van de inhoud. Nadrukkelijk wijst de redactie er in de Voorreden op dat ze geen aandacht zal schenken aan de ‘Practyk der Medicynen’: allereerst omdat dit wetenschapsgebied ‘in onze taal niet [gemakkelijk] vloeijen wil’, ten tweede omdat de ‘rechte Practici’ het Latijn beheersen waarin dit ‘aangenaamer verhandeld wordt’ en ten derde omdat de Gerardi van Swieten Commentariorum in Hermanni Boerhaave Aphorismos compendium (1762) in het Duits uitkomt, ‘waarin alles gezegd wordt dat van die stof te zeggen is.’
Er zijn diverse vertalingen opgenomen: zowel van zelfstandige publicaties (bijvoorbeeld H. Boerhaave, ‘Openbaare lessen van de ziektens der oogen’ en H.N. Crantz, ‘Aanmerking over de geschiedenis, nut, regt en verkeert gebruik der werktuigen in de vroedkunde’) als uit wetenschappelijke tijdschriften. Vooral de waarnemingen zijn afkomstig uit buitenlandse bladen. Als bron hebben veelvuldig gediend de Philosophical Transactions (1665-1886), de Ephemerides Nova Naturae Curiosorum (1757-1842), het Journal de Médecine (1758-1817), en de Acta Helvetica, Physico-Mathematico-Anatomico-Botanico-Medica (1751-1777).
De Kweekschool werd besproken in de Nieuwe GeneesNatuur- en Huishoud-kundige Jaarboeken van 1784.

Exemplaren
STCN 252320042 en andere records
¶ Leiden, Universiteitsbibliotheek: 906 C 3-5 (deel 1-3, incompleet), 621 D 12 (deel 4), 614 D 6-7 (deel 5-6), 628 D 19 (deel 7), 635 B 1 (deel 8), 636 B 11 (deel 9), 623 B 12 (deel 10)
¶ Amsterdam, Universiteitsbibliotheek: KVB CAHAIS 1780-1786:114 (prospectus); VB PPA 552:10 (prospectus voordeelactie)
¶ Full text deel 1 (Heelkunde), deel 2 (Heelkunde), deel 3 (Heelkunde), deel 4 (Ziektekunde), deel 5 (Ontleedkunde), deel 6 (Ontleedkunde), deel 7 (Vroedkunde), deel 8 (Natuurkunde), deel 9 (Scheykunde) en deel 10 (Artzenykunde)

Literatuur
¶ A.Th.J. Koning, ‘De Kweekschool der Vroedkunde, de eerste verloskundige periodiek?’, in: Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde 125 (1981) 32, p. 1299-1302
¶ C.C. Delprat, De geschiedenis der Nederlandsche geneeskundige tijdschriften van 1680-1857 (Amsterdam 1927), p. 53-61.

Rietje van Vliet