Leerzame Vriend van Allen (1808-1810)

Titelbeschrijving
De Leerzame Vriend van Allen, een Weekblad tot Stigting en Vermaak. In LII vertoogen; Eerste [enz.] deel.

Periodiciteit
Op 5 april 1808 melden ‘’s Konings Boekverkoopers’ de gebroeders Van Cleeff te Den Haag in de Koninklijke Courant dat zij voor de Koninklijke Bibliotheek en het ministerie van Justitie en Politie onder meer hebben ontvangen de nrs. 1-10 van De Leerzaame Vriend van Allen. Dit impliceert dat de eerste aflevering (‘vertoog’) van dit ongedateerde periodiek begin 1808 het licht moet hebben gezien. Het blad werd bij keizerlijk decreet van 14 december 1810, samen met vele andere tijdschriften, verboden.
De jaardelen bevatten 52 afleveringen. De drie delen hebben samen 144 doorgenummerde afleveringen, waarmee het blad volgens Saakes’ Naamlijst van december 1810 compleet is (p. 191).

Bibliografische beschrijving
De afleveringen bevatten vier doorgenummerde pagina’s in kwarto. Het titelblok bestaat slechts uit de verkorte titel en het volgnummer.

Boekhistorische gegevens
Het impressum op de titelpagina van deel 1 luidt: ‘Te Amsterdam; Bij M. van Kolm, boekdrukker, in de Tuinstraat, No. 169’. In de bestudeerde nrs. 117 en 119 (deel 3) luidt het colofon: ‘Gedrukt te Amsterdam, bij M. van Kolm, Boek-drukker in de Tuinstraat. En wordt mede uitgegeven, bij J.F. Kruger, Boek-verkooper, op de Heiligeweg, het zesde Huis van het Tuchthuis’. Van Kolm stond bekend om zijn radicaal patriotse volksblaadjes.
Volgens het colofon was de prijs per aflevering 3 duiten. De nrs. 117 en 119 noemen ook de prijs voor een editie op best papier: 4 duiten. Saakes meldt in zijn Naamlijst van april 1810 dat elke aflevering ƒ 0:0:6 moest opbrengen en dat de eerste twee delen samen ƒ 2:4 kostten (p. 128). In december 1810 wordt het derde deel aangeboden voor ƒ 2:14, op best papier voor ƒ 3:12 (p. 191).

Medewerkers
De schrijver maakt zich niet bekend. In nr. 14 roept hij zijn lezers op om een bijdrage in te sturen. Daar wordt inderdaad gehoor aan gegeven. Vanaf nr. 17 verschijnen regelmatig dichtstukjes en anekdotes van derden, ondertekend met initialen. Veel voorkomende initialen zijn: C.v.d. W. te L., O.R.F.W., A.W.N. v. G., H.K… Y. te Amst., Js. Bl. en D.H. buiten A.

Inhoud
Het doel van het blad is ‘de bevordering van het GELUK van ALLEN. Het moet een ‘Nuttig Tijdschrift voor Oud en Jong’ worden (p. 54). De schrijver bestempelt het blad regelmatig als ‘Volksblad’ (bijvoorbeeld op p. 88, 103).
De afleveringen hebben een deugd (vriendschap, huwelijkstrouw, vrouwelijke standvastigheid, hulpvaardigheid, zelfkennis) of ondeugd (speelzucht, dronkenschap, onkuisheid, vloeken, geldzucht, gierigheid) als thema. De teksten bestaan uit eenvoudige human interest-achtige verhaaltjes en christelijk-moralistische vertogen, afgewisseld met dichtstukjes.
Het blad ontving subsidie van onder meer het Utrechtse departement van de Maatschappij tot Nut van ’t Algemeen; het zorgde bijvoorbeeld voor de ‘bevordering van deszelfs vertier, door het koopen en uitdeelen van afdrukken daarvan’. In 1810 trok het departement die subsidie echter in omdat het weekblad ‘naar het inzien van het Departement, niet aan de verwachting voldoet en te veel afsteekt bij al wat door de Maatschappij wordt uitgegeven’.

Exemplaren
¶ Niet in STCN
¶ Leiden, Universiteitsbibliotheek: 1156 C 19 (deel 1, nrs. 1-52, 53, 54; deel 3, nrs. 117, 119)
¶ Dordrecht, Erfgoedcentrum DiEP: inv.nr. 566 Collectie periodieken (deel 2, nr. 83 t/m deel 3, nr. 138)
¶ Amsterdam, Universiteitsbibliotheek: UBM Br. 572-11 (deel 3, nr. 118-138)
¶ Amsterdam, Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis (IISG): PM 17914 (deel 3, nr. 114).

Literatuur
¶ A.C. Kruseman, De Fransche wetten op de Hollandsche drukpers 1806 tot 1814 (Amsterdam 1889), p. 166
Handelingen van de Maatschappij: Tot Nut van ’t Algemeen, nr. 7 (van 1810-1812), p. 17-18.

Rietje van Vliet