Maandelykse Postiljon (1717)

Titelbeschrijving
Maandelykse Postiljon, Verhaalende het voornaamste Nieuws uit veele Landen en Koningryken.

Periodiciteit
Blijkens de titel een maandblaadje. Het enige overgeleverde exemplaar is gedateerd en genummerd: ‘Den 1 December 1717, No. 1’.

Bibliografische beschrijving
De bewaard gebleven aflevering bevat 4 ongenummerde pagina’s in kwarto. De tekst is op rijm. Het titelblok bevat achtereenvolgens een titelvignet (verbeeldende een ruiter), de naam van de auteur, de titel en de datum.

Boekhistorische gegevens
Impressum: ‘Na de Copy. Te Haarlem by de Wed: H: van Hulkenroy’.

Medewerkers
De auteur is Abraham GROENEWOUD. Die naam staat in de biografische naslagwerken, maar helaas is men het oneens over de identiteit van deze Groenewoud:

1. Alle naslagwerken noemen dezelfde drie toneelstukken van Groenewoud, die in en rond 1719 in Haarlem bij de firma Van Hulkenroy werden gedrukt. Daarvan was het treurspel Violante en Valeran (z.j. [ca. 1719]) zijn ‘Zwaanenzang’ (‘Aan den leezer’ door A.V.H. = Abraham van Hulkenroy). Enkele naslagwerken schrijven ook aan Groenewoud toe het anonieme Kort en bondig verhaal van […] Martinus Lutherus (1718), van dezelfde drukker. Zie verder hieronder (2d). Nergens wordt de Maandelykse Postiljon genoemd. 
2. Er mag in de naslagwerken enige eensgezindheid heersen over het oeuvre, dat geldt niet voor de schrijver. Die was:

a. heelmeester in Broek (in Waterland), geboren 30 mei 1690 in Zuiderwoude (Waterland), overleden 12 januari 1762 in Broek (Frederiks & Van den Branden; ter Laan)
b. een Haarlemmer (Witsen Geysbeek; van der Aa)
c. waarschijnlijk geboren in Amsterdam en overleden 14 oktober 1720 in Haarlem. Deze trouwde 26 juni 1712 in Haarlem met de Amsterdamse Trijntje Jonkheer, met wie hij vijf kinderen kreeg (NNBW, deel 8)
d. volgens het NNBW ook de auteur van het pamflet Lof-trompet uytgeblase over de nederlaag der Spaense vloot (Knuttel 16385), dat in 1718 verscheen bij Hendrik van Monnem in de Amsterdamse Jordaan. Dit werk staat inderdaad op naam van een Abraham Groenewoud, maar vermoedelijk moeten we hier de gelijknamige slager in de Jordaan op aanspreken. Voor deze Abraham (Amsterdam 1687-aldaar 1743) schreef Pieter Langendijk, toen woonachtig in Amsterdam, in 1716 een huwelijksgedicht (Smit, p. 47). Voor de Amsterdamse Groenewoud als schrijver van de Lof-trompet pleit ook, dat dit pamflet de enige niet-Haarlemse Groenewoud-uitgave is.

3. Luther lijkt de sleutel tot de identiteit van onze Groenewoud. In de Postiljon (1717) schrijft hij over Luther, die ‘door zyn pen, en tong, de Roomsche magten snoerde’. Die gedachte wordt breed uitgewerkt in het anonieme Kort en bondig verhaal van […] Martinus Lutherus (1718). En over Geloofs hervorming (1719), een van de drie Groenewoud-toneelstukken, zegt een lofdichter (waarschijnlijk Abraham van Hulkenroy): ‘Hier ziet gy, Leezer, afgemaalt,/ Hoe ’s Pausen magt wierd ingeteugelt/ Door Luther’. 

Wie het weet, mag het zeggen. Waarschijnlijk moet de auteur in lutherse Haarlemse kringen gezocht worden.

Inhoud 
Berijmde nieuwsberichten en lokale itempjes. Boertig, in de stijl van Jan van Gijsens Amsterdamsche Merkurius.

Relatie tot andere periodieken
De Wed. van Hulkenroy gaf van september 1710 tot zeker eind 1713, mogelijk langer, nadrukken uit van Van Gijsens Merkurius. Het is denkbaar dat zij met de Postiljon probeerde te concurreren met de zeer populaire Merkurius. Wellicht zag zij haar kans, toen de Merkurius eind 1717 erg onregelmatig, eigenlijk nauwelijks nog verscheen.

Exemplaren
¶ Den Haag, Koninklijke Bibliotheek: KW 556 J 4 (= Jan van Gijsen, Amsterdamsche Merkurius, tussen jrg. 8 en jrg. 9)
¶ STCN 230245080
¶ Full text (tussen jrg. 8 en jrg. 9)

Literatuur
¶ Anna de Haas, Jan van Gijsen (1668-1722), een journalistieke broodpoëet in de Jordaan (Amsterdam 2023)
¶ Anna de Haas, ‘Het nieuws op rijm: de Van Gijsen-formule’, in: Mededelingen van de Stichting Jacob Campo Weyerman 46 (2023), 1, p. 1-8
¶ Voor de naslagwerken zie www.biografischportaal.nl onder Abraham Groenewoud.
¶ Kees Smit, Pieter Langendijk (Hilversum 2000).

Anna de Haas
update 30-9-2023