Monitor (1780)

Titelbeschrijving
Monitor, of Vertoogen, betrekkelyk tot de staatkundige en zedelyke huishouding der Nederlandsche Republiek, en tot andere gewichtige onderwerpen.

Periodiciteit
Van dit vrijdags weekblad verschenen niet meer dan 20 afleveringen, van 7 april t/m 18 augustus 1780. In de laatste aflevering, getiteld ‘De laatste woorden van den Monitor’, wordt gemeld dat men door omstandigheden belet wordt ‘dit Weekblad te vervolgen’.

Bibliografische beschrijving
Het werk heeft IV + 156 doorgenummerde pagina’s in octavo. Het voorwerk bevat titelpagina en ‘Inhoud der vertoogen’. De afleveringen tellen altijd acht bladzijden. Elk titelblok geeft: ‘Monitor. Assiduitate et varietate’ (veel en veelvormig), waarna nummer- en datumaanduiding volgen.

Boekhistorische gegevens
Titelpagina: ‘Te Amsteldam, By M. Schalekamp. 1780’.
Colofon van de derde aflevering:

Deze Vertogen worden alle Vrydagen uitgegeven, te Amsteldam in den Boekwinkel van M. Schalekamp op het Rokkin O.Z. over de Beurs, als mede te Rotterdam by Bothal en D. Vis, ’s Hage by Thierry, Mensing en Wynants, Leyden Honcoop en Herding, Haarlem v. d. Aa, Dord Blussé en Zoon, Delft v. d. Smout, en de Groot, Gouda Verblaauw, Alkmaar Verlaan, Hoorn Vermande, Groningen Huizing, Leeuwaarden Siccema, Franeker Romar, Middelburg Bohémer, Utrecht G.T. en A.v. Paddenburgh, enz.

Er komen hierin later slechts geringe wijzigingen voor.
Blijkens advertenties in de Hollandsche Historische Courant van 1780 (nr. 43, 59) kostte een aflevering 1½ stuiver.

Medewerkers
De hoofdauteur is zonder twijfel Pieter VAN WOENSEL (1747-1808), marinearts, reiziger, commentator van vooral de Nederlandse samenleving. Hij was in 1780 na een verblijf in Rusland teruggekeerd naar de Republiek (Amsterdam). Van Woensel was een zeer vrijzinnig en begaafd persoon, niet gebonden aan partij of religie. Hij had een heldere, vaak ironische manier van schrijven.
In de Monitor vindt men bijdragen van vooral R.O. (waarschijnlijk Van Woensel zelf), verder van V.F., I.D., V., V.H., D.I., M., E.V., M.Z. en M.R.O. Mogelijk zijn dezen deels opnieuw Van Woensel zelf.

Inhoud
In de eerste aflevering wordt gezegd dat dit blad allereerst voor een algemeen lezerspubliek bedoeld is; en dat de titel al genoeg verklaart. Het is niet duidelijk of bij dat laatste wordt gedoeld op de betekenis van ‘monitor’ als vermaner, waarschuwer, raadgever; als ‘let op!’; dan wel op iets anders. Want het onmiddellijke vervolg luidt:

Onze voorraad is onuitputlyk. De Natuur, hare schoonheid, hare zeldzaamheden! Het Menschelyk Hart, altoos nieuw mengelmoes van licht en schaduw, van deugden en gebreken, van grilligheid en heilzame zwakheid!

Hieraan wordt toegevoegd dat er ook aandacht gegeven zal worden aan de stand der wetenschappen in ons vaderland, aan boeken, aan het buitenland.
Elke aflevering behandelt heel verschillende onderwerpen, bovendien in verschillende stijlen. Men vindt vertogen, observaties, anekdotes, medische adviezen, adagia. Dit rapsodisch geheel doet denken aan het op dezelfde wijze vormgegeven jaarboekje door Van Woensel, de Lantaarn (verschijnend vanaf 1792).
Enkele voorbeelden van behandelde onderwerpen: een idioot portret door Vinkeles van Petrus Camper (namelijk van de kijker afgewend), de staat der wetenschap in Rusland, het karakter en de fysiologie van de Nederlander, het karakter van onze Republiek, Swedenborg, de bemoeienis van Rousseau met de wetten van Polen.

Exemplaren
¶ Amsterdam, Universiteitsbibliotheek: O 60-2073:1.

André Hanou