Titelbeschrijving
Nationaale Bataafsche Courant van Lieve van Ollefen en Catharina Heybeek.
Deze titel is voortgekomen uit:
¶ Nationaale Na-Courant (1795)
¶ Nationaale Courant (1795-1796) en de alternerende Bataafsche Courant (1796)
¶ Nationaale Bataafsche Courant van Lieve van Ollefen (1797)
Periodiciteit
¶ De kranten verschenen driemaal per week, aanvankelijk op maandag, woensdag en vrijdag. De nrs. 1 t/m 3 van de Nationaale Na-Courant dateren van 21, 23 en 26 januari 1795.
¶ Nr. 4 heeft 28 januari 1795 als datum en heet vanaf dan: de Nationaale Courant. Er verschenen ook Extra Nationaale Couranten, zonder volgummer en vaak op een andere dan de reguliere verschijningsdag.
Eind januari werd de Nationaale Courant op last van het Hollandse Comité van Algemene Waakzaamheid verboden. Het blad had, zo citeert Sautijn Kluit (1871):
niet alleen zommige geconstitueerde Magten, en speciaal de Vergadering van de Provisioneele Representanten van het Volk van Holland, in het openbaar en zonder eenige omwegen, aangerand, maar ook zodanige ultrarevolutionaire beginzels aan de hand gegeven, en voortgeplant wierden, dat daar van voor de rust en goede orde, en het gezag der wetgevende Vergadering, de heillooste gevolgen te wagten waren.
¶ Op 29 januari 1796 (nr. 1) kwamen courantier en uitgever ondanks het verbod uit met de Bataafsche Courant (zie hierover bijvoorbeeld Goudasche Courant 5 februari 1796). In februari 1796 werd de courantier wegens deze provocatie gevangengenomen. Intussen bleef de Bataafsche Courant verschijnen, al is niet bekend hoeveel afleveringen het licht zagen. Na vrijlating van de courantier in maart 1796 verschenen de Bataafsche Courant en de Nationaale Courant om en om. Volgens Sautijn Kluit (1871) verscheen de eerste krant op maandag, woensdag en vrijdag, terwijl de tweede op dinsdag, donderdag en zaterdag verscheen. Van de Bataafsche Courant zijn 145 nrs. verschenen, aldus de catalogus van de Koninklijke Bibliotheek.
¶ Vanaf januari 1797, na een ruzie tussen courantier en uitgever, stapte de courantier over naar een nieuwe uitgever en verscheen de krant onder de titel Nationaale Bataafsche Courant van Lieve van Ollefen.
¶ Intussen had de courantier, Lieve van Ollefen, redactionele versterking gekregen in de persoon van Catharina Heybeek. Hij werd in de nacht van 4 op 5 augustus 1797 gearresteerd wegens een bericht in zijn krant, zij op 14 september 1797. Vanaf 28 september 1797 redigeerden ze samen, vanuit hun Amsterdamse gevangenis, de Nationaale Bataafsche Courant van Lieve van Ollefen en Catharina Heybeek. Waarschijnlijk heeft deze krant maar heel kort bestaan: het laatst bekende nummer is van 3 oktober 1797. Op 18 januari 1798 werd Van Ollefen en Heybeek wegens opruiïng veroordeeld tot drie jaar gevangenis.
Bibliografische beschrijving
Half folio-formaat, 2 pagina’s met tweekoloms opmaak met advertenties doorlopend in de marge.
¶ Midden in het titelblok van de Nationaale Na-Courant staat, bij wijze van titelvignet, de woorden ‘Vryheid Gelykheid en Broederschap’. Behalve de titel worden vermeld: jaartal (‘Het eerste Jaar der herstelde Bataafsche Vryheid’), volgnummer en datum.
¶ In het titelblok van de Nationaale Courant staat nu als titelvignet de Nederlandse maagd met lans, vrijheidsmuts en achter haar de opkomende dagenraad. Onder de maagd staan de woorden ‘Vryheid en Gelykheid’. Het vignet ondergaat in de loop der tijd enige kleine wijzigingen (met name na nr. 23). Vanaf nr. 5 staat de datum ook conform de Franse revolutionaire kalender.
¶ Het titelvignet van de Bataafsche Courant is heel anders dan dat van de Nationaale Courant: deze keer zijn twee putti afgebeeld, de een met lans en vrijheidshoed, de ander met paslood en een takje.
¶ In het vignet van de Nationaale Bataafsche Courant van Lieve van Ollefen staan afgebeeld: Neptunus naast een wereldbol (links) en Mercurius op koopmansgoederen (rechts). Achter het schild staat de vrijheidsmaagd met lans en paslood, op de achtergrond een schip. Onder het vignet staat de leus ‘Eén- en Onverdeelbaar-heid’. Het is eerder gebruikt voor de Vaderlandsche Courant (1795) – editie Verlem.
Boekhistorische gegevens
¶ De Nationaale Na-Courant is ‘uitgegeeven, te Amsteldam by H.A. Banse, Boekverkooper in de Stilsteeg, in de Verhulde Ovaal’.
¶ Dit geldt ook voor de Nationaale Courant t/m nr. 4. Vanaf nr. 5 werkt Hendrik Banse samen met Abraham Feteris onder de naam ‘Banse en Comp.’.
In nr. 4 staan de volgende verkoopadressen vermeld:
te Zaandam, by A. van Aken, Alkmaar Molkeman en Comp., Haarlem Tetmans, Leiden Onnekink, Delft de Vries, ’s Hage Leeuwestein, Dordrecht Blussé, Rotterdam D. Vis, Gouda Verblaauw, Utrecht J. Visch, en verder alom.
¶ De Bataafsche Courant heeft in de colofon: ‘Te Amsteldam, by Hendrik de Vries, in de Stilsteeg’.
¶ In november/december 1796 krijgen de compagnons Banse en Feteris ruzie met de courantier over zijn salaris. Deze stapt vervolgens in januari 1797 over op een nieuw uitgever, Jan Verlem & Comp., en voegt zijn twee kranten samen tot de Nationaale Bataafsche Courant van Lieve van Ollefen. Wat Van Ollefen blijkbaar niet wist, was dat deze uitgeverscompagnie per 1 januari 1797 een nieuwe eigenaar had gekregen, onder voorwaarde dat deze de firmanaam nog een jaar in tact liet (zie Oprechte Haerlemse Courant van 23 februari 1797). De nieuwe eigenaar was Jan Greeven, lid van dezelfde radicale volksclub als Van Ollefen: een club waarin Van Ollefen op dat moment niet goed lag. Van Ollefen stapt vermoedelijk om die reden eind februari 1797 over op een nieuwe uitgever: Antonius Rymer. Deze was in 1795 als boekdrukker participant van de firma van Verlem en had met hem de Vaderlandsche Courant uitgegeven.
Gedurende de gevangenschap van Van Ollefen en Heybeek, in augustus en september 1797, zijn enkele afleveringen verschenen met de aanduiding ‘in arrest’.
Nr. 1 van de Nationaale Na-Courant is gratis.
Prijs advertenties: ƒ 1:4:- per 6 regels en daarboven 4 stuivers per extra regel (nr. 91).
Medewerkers
De courantier/hoofdredacteur was de broodschrijver Lieve VAN OLLEFEN (1749-1816), voormalig corrector bij de Amsterdamse boekverkoper Elwe. Hij verkeerde in het milieu van de radicale volksclubs te Amsterdam, in het bijzonder van Deugd en Kundigheden. Andere leden waren onder anderen de boekverkoper Dirk Barentse en broodschrijver Johannes Redelinghuys, die hun eigen kranten presenteerden als de echte opvolgers van de Nationaale Courant en de Bataafsche Courant. Ook Jan Greeven was lid van de club, die Van Ollefen een vergelijkbare streek leverde. De irritaties binnen de club leidden ertoe, aldus Everard (2002), dat Van Ollefen met veel misbaar uit Deugd en Kundigheden werd gezet.
De eerste bijdrage van Catharina HEYBEEK (1763-na 1805) aan Van Ollefens Nationaale Bataafsche Courant dateert vermoedelijk van 29 juni 1797. Ze ondertekende met haar eigen naam of met ‘Kaatje Revolutionair’. Heybeek was verslaggeefster. Ze bracht onder meer verslag uit van haar bezoek aan de Nationale Vergadering in Den Haag en riep op tot verzet tegen het federalistische Plan van Constitutie.
Politiek commentator was verder Johanna van HAREN, geboren van Beaumont (ca. 1752-1827), die eveneens meewerkte aan de Nationaale Bataafsche Courant. Deze ‘Netje Revolutionair’ deelde de radicaal-democratische ideeën van haar vriendin Heybeek.
Een andere vaste medewerker van de Nationaale Bataafsche Courant Lieve van Ollefen was de radicaal democraat Daniel Henri DAUTUN (1741-1826), aanvankelijk geograaf, onderwijzer, ziekentrooster en nadien Waals predikant in Amsterdam.
Everard (2001) veronderstelt dat ook Maria BOS als redactrice heeft meegewerkt, met name om Heybeek en Van Ollefen in staat te stellen de Nationaale Bataafsche Courant van Lieve van Ollefen en Catharina Heybeek tot begin oktober 1797 vanuit de gevangenis voort te zetten. Deze Mietje Bos was in 1798 courantier/hoofdredacteur van de Constitutioneele Oprechte Nationaale Courant en de alternerende Constitutioneele Oprechte Bataafsche Courant .
Sautijn Kluit (1871) noemt verder, op gezag van Jacob van Lennep in diens Het leven van Mr. D.J. van Lennep, 1774-1845 (1862), een redacteur van de Bataafsche Courant met de naam ‘de Byë’. Deze zou identiek zijn aan Cornelis Pieter CHASTELEIN, zoon van een Leidse burgemeester. In de Constitutioneele Vlieg, aldus Sautijn Kluit, wordt eveneens ene ‘Chatelyn de Bie’ (p. 32) genoemd. De identificering is niet verder uitgezocht; zo is niet duidelijk of hier bedoeld is Cornelis Pieter Chastelein, in de jaren tachtig een door orangisten gevreesde schout te Leiderdorp.
Inhoud
Radicaal-patriotse krant.
In grote kranten werd geregeld luid geprotesteerd tegen berichten van Van Ollefen.
Een reactie op nr. 4 van de Nationaale Bataafsche Courant is verschenen in de vorm van een pamflet: Iets over de Rotterdamsche predikanten, J.J. Le Sage ten Broek en J. Scharp, wegens zekere brief, getekend Vryhart, te vinden in de Nationaale Bataafsche Courant (Middelburg enz., 1797).
Relatie tot andere periodieken
Concurrerend was de Nationaale Bataafsche Donderdagse Courant. Toegewijd aan Waarheid en Gezond Verstand (1797-1798), die door Van Ollefens eigen uitgever Verlem & Comp. – zojuist overgenomen door Jan Greeven – vanaf 16 maart 1797 op de markt werd gebracht.
Andere concurrenten waren de alternerende Oprechte Nationaale Courant (1797-1798) en de Oprechte Bataafsche Courant (1797-1798). Redacteur van beide kranten was Redelinghuys, die beweerde hiermee de twee duo-bladen van Van Ollefen – de Nationaale Courant en de Bataafsche Courant – te hebben voortgezet. Uitgever was Hendrik Barentse.
Exemplaren
¶ Diverse bibliotheken bevatten een of meer afleveringen (zie Worldcat).
¶ Full text Nationaale Na-Courant
¶ Full text Nationaale Courant.
Literatuur
¶ Maarten Hell, lemma ‘Johanna Jacoba van Beaumont’, in: Digitaal Vrouwenlexicon van Nederland.
¶ Lemma ‘Catharina Heybeek’, in: Digitaal Vrouwenlexicon van Nederland.
¶ Myriam Everard, ‘Lieve van Ollefen (1749-1816), Catharina Heybeek (1763-na 1805). Een ultrarevolutionaire “loonschryver”, een schrijvende Batavin en een gekwetste natie’, in: Anna de Haas (red.), Achter slot en grendel. Schrijvers in Nederlandse gevangenschap 1700-1800 (Zutphen 2002), p. 207-221
¶ Myriam Everard, ‘In en om de (Nieuwe) Bataafsche Vrouwe Courant. Het aandeel van vrouwen in een revolutionaire politieke cultuur’, in: Mededelingen van de Stichting Jacob Campo Weyerman 24 (2001), p. 67-87
¶ W.P. Sautijn Kluit, ‘Nationaale en Bataafsche Couranten’, in: De Nederlandsche Spectator 1871, p. 401-404 en 412-414
Rietje van Vliet
Je moet ingelogd zijn om een reactie te plaatsen.