Natuurkundige Beschouwingen (1790-1793)

Titelbeschrijving
Natuurkundige Beschouwingen: of Historische Zedelyke & Aangenaame Bespiegelingen Over de Werken der Natuur. Met Plaaten. Door R. Wilding. I. [II, III] deel.

Periodiciteit
Als periodiek zijn de Natuurkundige Beschouwingen een twijfelgeval. In Saakes’ Naamlijst wordt namelijk reeds op 26 juni 1790 het eerste stukje aangeboden op bijzondere wijze. Na de titel volgt aldaar: ‘Voorgesteld in een reeks van Lessen; en verrykt met fraaije Konstplaaten door de voornaamste Engelsche Meesters […] bij Inteekening’. Pas in augustus 1793 (p. 330) volgt de mededeling dat het werk met 23 stukjes compleet is.
Hier is de interpretatie mogelijk dat men niet van doen heeft met een ‘gewoon’ werk dat opgebouwd is uit stukjes, maar dat de auteur werkelijk lessen gaf aan een gemengd publiek en dat dit een cursus geweest is waarop men intekende. Dan heeft de auteur de stukjes als lesmateriaal gebruikt naar gelang de tijd voortschreed, en hij periodiek materiaal nodig had voor zijn leerlingen. De tekststukjes hebben ook feitelijk kopjes als ‘Eerste [enz.] les’, waarna een aanhef: ‘Heren en Dames’. Daarna volgt een soort voorlezing.

Bibliografische beschrijving
Bibliografisch biedt dit (herzette?) werk verschillende moeilijkheden; nadere studie is nodig.
De drie delen hebben eigen titelpagina’s, met telkens een ander titelvignet: een voorstelling van respectievelijk een opgaande zon (omschrift: ‘Er zy licht’), een uitbarstende vulkaan, en opnieuw een opgaande zon. De titelpagina van deel 3 is in het geraadpleegde exemplaar met de hand vervaardigd.
Deel 1 bestaat, naast het voorwerk, uit 16 + 8 + 500 + 4 pagina’s. In het voorwerk (VI pagina’s) vindt men een titelplaat (vrouw met aardbol. Bijschrift ‘Hoe groot zijn uwe werken o Heere!’) en een opdracht aan mr. W. Citters. Het geheel van allearabische pagina’s bijeengenomen biedt achtereenvolgens een ‘Eerste naamlyst der inteekenaaren’, een inleiding met het thema: alles verkondigt de lof van de schepper, vijftien lessen, een bericht voor de binder en een aanvulling op de lijst intekenaars.
Deel 2 (IV + 478 + 4 pagina’s) is op vergelijkbare wijze ingericht en bevat opnieuw vijftien lessen.
Deel 3 wijkt af. Hier vindt men uitsluitend kleinere verhalen over dieren als de olifant, de giraf, het kameel (het betreft uitsluitend zoogdieren), met een plaat van het besproken dier. Het is de vraag of dit lessen zijn geweest (als zodanig, of als ‘stukjes’ komen ze niet voor bij Saakes) of dat het simpelweg toegevoegd materiaal betreft.
Bij de lessen in alle delen (die een wisselende lengte hebben) vindt men ten minste één gravure (voorbeeld: een portret van Newton), daarnaast een instructieve plaat over het thema van de les.

Boekhistorische gegevens
Het impressum volgens de titelpagina’s: ‘Te Rotterdam by N: Cornel. 1793’. De prijs per stukje bedroeg volgens Saakes 16 stuivers.

Medewerkers
Blijkens de titelpagina is ene R. WILDING de auteur. Hij was bestuurder van het Haagse Gezelschap ter beoefening der Proefondervindelijke Wijsbegeerte, Diligentia. Van hem is verder niets bekend.

Inhoud
Niet zeer diepgaande behandeling van allerlei chemische en natuurkundige verschijnselen, wetenswaardigheden over het menselijk lichaam, het dierenrijk, mensenrassen. Dit alles, zoals uit het bovenstaande gebleken zal zijn, op basis van een fysico-theologische wereldbeschouwing: de inrichting van wereld en kosmos getuigt van een plan en van de wijsheids Gods.

Exemplaren
¶ Leiden, Universiteitsbibliotheek: 1387 B 26-28
¶ Full text deel 1deel 2 en deel 3

André Hanou