Nederlandsch Mengel-Nieuws (1762-1765)

Titelbeschrijving
Nederlandsch Mengel-Nieuws, Vervattende al het aanmerkenswaardigste zoo binnen als buiten de Republicq voorgevallen, zédert de Maand July 1762, tot July 1764 [July 1764, tot July 1765]. Benevens De Politicque en Militaire Avancementen; Byzonderhéden over Kunsten en Wetenschappen, Aanmerkelyke Zaaken en Gebeurtenissen, en Politicque Verrekyker. Doormengd Met vrymoedige en onpartydige Aanmerkingen, oordeelkundige Reflectien, vermakelyke, satyrique en galante uitdrukkingen.

Periodiciteit
Er zijn 2 delen bekend: deel 1 bestrijkt de periode juli 1762 t/m juni 1764; deel 2 de periode juli 1764 t/m juni 1765. Op de titelpagina’s van beide delen staat als jaartal vermeld 1764 resp. 1765.
Op verschillende plaatsen in de tekst is sprake van ‘deze Boekzaal’ (bijv. deel 1, p. 59, 81, 99, 109, 174), wat het vermoeden bevestigt dat het Nederlandsch Mengel-Nieuws niet als een zelfstandige periodiek is verschenen. Ook de titel vertoont opvallende overeenkomsten met de Boekzaal der Heeren en Dames (1762-1765), door dezelfde uitgever op de markt gebracht. Het blijkt hier te gaan om een onderdeel van de Boekzaal, dat door de uitgever voorzien is van een eigen titel. Het Voorbericht van de Boekzaal geeft hierover de volgende informatie:

Om de nieuwsgierigheid der Leezeren, verscheidentlyk te konnen uitlokken, zal men agter elk Stukje onzer BOEKZAAL vinden, eenige Merkwaardige Berigten wegens den Inhoud der fraaiste en deftigste Treur- Bly– als Kluchtspellen, die hedendaags op de Amsterdamsche Schouwburg gespeeld werden; benevens eenige hooge Politicque en Militaire Avancementen binnen deze Republicq; Byzonderheden, aangaande de Konsten en Wetenschappen in ons Vaderland, met vrymoedige en onpartydige Aanmerkingen; De Aanmerkelykste zaken en Gebeurtenissen, zo binnen als buiten Nederland voorvallende, met oordeelkundige Reflectien; De Politicque Verrekyker, of den Beredeneerden Oorlog, doormengd met vermakelyke, satyrique en Galante uitdrukkingen; En eindelyk, een Naamlyst van alle uitkomende Nieuwe Boeken.

Blijkens de voetteksten worden deel 1 en deel 2 van het Nederlandsch Mengel-Nieuws beschouwd als de derde afdeling van de Boekzaal. De vierde afdeling, met eigen paginering, wordt gevormd door de rubriek ‘Letter-nieuws of Naamlyst van Uytgekomene Nieuwe Boeken; van ’t Jaar 1762 [e.v.]. Met de Pryzen, welke te bekomen zyn, daar deze Boekzaal [!] word uitgegeven’. In het bestudeerde (gedigitaliseerde) exemplaar bevindt die afdeling zich achter de derde afdeling in deel 2, met uitzondering van de assortimentslijst van oktober 1763 (deel 1). De rubriek werd tot/met januari 1764 maandelijks gepubliceerd; daarna twee- of driemaandelijks.

Bibliografische beschrijving
In octavo. 
Deel 1 telt 554 pagina’s, deel 2 telt 348 pagina’s (excl. voorwerk, bladwijzers en uitklapplaten). De paginanummering staat los van de Boekzaal.
Titelpagina’s van de afleveringen ontbreken; ook de titel Nederlandsch Mengel-Nieuws ontbreekt in de afleveringen. Bij de rubrieken is wel steeds vermeld op welke maand en jaar de tekst betrekking heeft. Een enkele keer wordt een aflevering afgesloten met een ornament als vignet.

Boekhistorische gegevens
Impressum: ‘Te Amsterdam, by Johannes Willem Kanneman’.

Medewerkers
Er wordt wel gezegd dat Franciscus Lievens Kersteman de auteur was van het Nederlandsch Mengel-Nieuws, c.q. de Boekzaal. Hoewel er wel enige dwarsverbanden zijn aan te wijzen – er staan bijvoorbeeld verwijzingen in naar de graaf van Tottleben (deel 1, p. 167 e.v.), over wie F.L. Kersteman de schelmenroman Het leven van de graaf van Tottleben (1761) schreef – is de toeschrijving uiterst discutabel. 
F.L. Kersteman noemt in zijn autobiografie – in tegenstelling tot zijn overige werken – noch de Boekzaal, noch het Nederlandsch Mengel-Nieuws. Bovendien vindt hij de Boekzaal, aldus zijn Boere Studeerkamer, ‘verzamelingen van Prullen, en uittrekzels van een party zotte Romans!’ (deel 1, p. 129). Het is niet waarschijnlijk dat een broodschrijver als Kersteman zijn eigen oeuvre omlaaghaalt. Daar komt bij dat de schrijfstijl en spelling niet overeenkomen met die uit Kerstemans andere werk.
Mogelijk heeft wel zijn broer Petrus Lievens KERSTEMAN (1730-1804) aan het blad meegewerkt.

Inhoud
Het Nederlandsch Mengel-Nieuws – de derde afdeling van de Boekzaal – bevat achtereenvolgens de volgende rubrieken: ‘Politicque en militaire avancementen’, ‘Byzonderheden aangaande de konsten en wetenschappen in ons Vaderland’. ‘Aanmerkelyke zaken en gebeurtenissen, Zo binnen als buiten Nederland voorvallende, met oordeelkundige reflexiën’ en de ‘Politicque Verrekyker, op den beredeneerden oorlog; doormengd met vermakelyke, satyricque en Galante uitdrukkingen’. 
In deel 1 is er veel aandacht voor de brand in de Amsterdamse Schouwburg, voor de affaire van de Leeuwarder predikant Cornelis Blom, die fel protesteerde tegen de bemoeienissen van de overheid bij de beroeping in de vacature van ds. Paulus Rutgers, en voor de politieke ophef die John Wilkes in 1763 had veroorzaakt, nadat hij in het blad North Briton de troonrede van koning George III had bekritiseerd. In deel 2 is veel plaats ingeruimd voor de Amsterdamse notaris Lucas Willem Kramp, commies van ’s Lands Werf en spil in het netwerk van oranjegezinden tegen de staatsgezinden. Er wordt in dit deel op een aantal plaatsen uitgebreid stilgestaan bij de bedijking van de Bovenkerkerpolder bij Amstelveen en ook zijn er pagina’s gewijd aan de plannen ter verbetering van het grachtenwater van Amsterdam.
Interessant is het verslag van een concert van een ‘zékere Hoogduitsche Jongen, Wolfgang Mozart genaamd, zynde ontrent maar 8 jaaren oud, en een Componist en Muzyk-Meester zoo als men nooit zynes gelyken gezien heeft’ (deel 2, p. 224 e.v.), dat sterk leunt op een artikel uit de Oprechte Haerlemse Courant van 16 februari 1765. 
Soms staat er wat plaatselijk nieuws uit Zaltbommel en omstreken. Het werk bevat al dan niet fictieve ingezonden brieven.
Er zijn door de Boekzaal ook prijsvragen uitgeschreven, zo blijkt uit de opgegeven vraag ‘Van welke middelen men zich bedienen moet om door onze zelfspogingen Eerlyk Ryk te worden’. Op deze morele kwestie volgen in het Nederlandsch Mengel-Nieuws twee uitvoerige antwoorden (deel 1, p. 304 e.v.).
Enigszins uit de toon vallen de lijsten met bijbelteksten waarover in de voornaamste steden binnen de Republiek op biddag (februari 1764 resp. maart 1765) zal worden gepreekt (deel 1, p. 451 e.v.; deel 2, p. 253 e.v.). Het overzicht ‘Hooge geboortens, sterfgevallen, en huwelyken’ (deel 1, p. 477 e.v.) krijgt in deel 2 regelmatig een vervolg. In dit deel staan ook overzichten van de declaraties van enkele beulen voor hun scherprechterlijke handelingen aan boord van schepen (deel 2, p. 211 e.v.).

Het overnemen van werken van anderen werd lang niet altijd gewaardeerd. Zo schreef de hierboven genoemde Kramp, die de geschiedenis in gegaan is als notoire onruststoker, in 1764 Voorlooper eener wettelycke verantwoording van mr. Lucas Willem Kramp weegens een verschil tussen hem ende mr. Willem Sautyn en John May. Kramp was als commies van ‘s Lands Magazijn en Timmerwerf te Amsterdam in conflict gekomen met equipagiemeester Willem Sautyn en scheepstimmermansbaas John May, waarna Kramp werd ontslagen.
Het was Kramp ter ore gekomen dat de tekst van de Voorlooper, of een gedeelte ervan, buiten zijn medeweten zou worden opgenomen in de Boekzaal (in casu het Nederlandsch Mengel-Nieuws). Kramp reageerde verontwaardigd op het bericht over dit voornemen. Hij plaatste in de Leydse Courant van 27 juni 1764 een advertentie waarin hij de anonieme schrijver van de Boekzaal ervan beschuldigde dat deze onbevoegd was om de tekst over te nemen. De Boekzaal-schrijver had dat alleen maar gedaan ‘om zyn Papier by gebrek van goede zaaken door ’t verminken van eens anderens Werk, waare het mogelyk, Credit by te zetten’. Deze dreigende taal zette hij kracht bij door middel van een Verschuldigt antwoord van mr. Lucas Willem Kramp, aan den agter het schermzittenden schrijver van de Boekzaal der Heeren en Dames (1764).

Relatie tot andere periodieken
Het Nederlandsch Mengel-Nieuws behoort samen met het Schouwburg-Nieuws (1762-1765) tot de Boekaal der Heeren en Dames (1762-1765). De twee werken worden in de voettekst aangeduid als ‘IIIde’ resp. ‘IIde Afdeeling’. De ‘IVde Afdeeling’ is het ‘Letter-nieuws of Naamlyst van Uytgekomene Nieuwe Boeken’, dat niet als zelfstandige titel op de markt is gebracht.

Exemplaren
¶ STCN 19491884X 
¶ Full text deel 1 en deel 2 

Bronnen
Vaderlandsche Letter-Oefeningen 1764-1, p. 514-515 (over de Voorlooper van L.W. Kramp).

Literatuur
¶ Dexter Edge en Kris Steyaert, ‘A Dutch report on Mozart in London (16 Feb 1765, addendum)’, op website Dexter Edge and David Black (ed.), Mozart. New documents, 29-8-2017.

Rietje van Vliet
update 29-10-2021