Titelbeschrijving
¶ Titel deel 1: De Nederlandsche Patriot.
¶ Titel afleveringen: De Nederlandsche Patriot. Op een vrymoedige, dog teffens verstandige en zeedige wyze, niet alleen de hedendaagze wereldt en ’t verkeerd gedrag der menschen in dezelve beschouwende, maar ook welmeenende gedagten, middelen en heilzame raadgevingen, tot verbetering van ’t menschdom en deszelfs onderlinge zamenwooning, alsmede tusschen beide eenige tot nut en voordeel van ’t gemeenbest strekkende projecten en patriotsche voorslagen, onpartydig mede deelende.
Periodiciteit
Deel 1 (als zodanig vermeld op de titelpagina) bevat 4 nrs. De datering is op grond van een advertentie voor nr. 2 in de Leydse Courant van 21 december 1750. Vermoedelijk zullen de nrs. 3 en 4 dus pas in 1751 verschenen zijn. Van een deel 2 is niets bekend.
Bibliografische beschrijving
Het deel, in octavo, bestaat uit voorwerk (titelpagina) + 268 doorgenummerde pagina’s. De afleveringen hebben een eigen titelpagina, waarop het ‘eerste stukje’ (enzovoorts) staat aangegeven. Deze titelpagina’s zijn niet in de paginering meegenomen. Na de afleveringen volgt nog een ‘Korte inhoud van ’t eerste deel’.
De omvang van de afleveringen is verschillend: 1-80, 81-150, 151-214, 215-268.
Boekhistorische gegevens
Impressum: ‘Te Leiden, By Abraham Kallewier’.
Het colofon van nr. 1 geeft:
Is te bekomen te Dordregt, by van Braam en Wittich. Haarlem, van Lee en Bosch. Delft, Boitet. Leyden, Kallewier en Honkoop. ’s Hage, van Thol en Gaillard. Amsterdam, van Esvelt, Huissteen en Houttuin. Gouda, Staal en Bellaart. Rotterdam, Ph. en Jac. Lozel. Gorinchem, Goetzee. Alkmaar, Maag. Hoorn, Duyn. Enkhuyzen, Zemeyns. Zaandam, Ketel. Maassluis, van der Burg. Middelburg, Bakker. Uitrecht, H. en J. Besseling. Nymwegen, Heymans, enz.
Voor nr. 2 moest men blijkens de Leydse Courant van 21 december 1750 6 stuivers neertellen.
Er bestaat ook een editie met hetzelfde zetsel, maar met een andere titelpagina. Daarop is de titel uitgebreid met de ondertitel van de losse afleveringen (zoals hierboven aangegeven). Het impressum is hier: ‘Te Leyden, By J.J. Thyssens’. Op de versozijde daarvan vindt men een aanwijzing voor de binder: dat hij bij het inbinden van de ‘stukjes’ alle titels daarvan moet wegsnijden. Aan het einde heet de inhoudsopgave hier: ‘Korte inhoud der vertogen’. Aangezien Thyssens in het algemeen later werkzaam is dan Kallewier, lijkt hier sprake te zijn van een titeluitgave.
Op 31 juli 1779 adverteert de Leeuwarder boekverkoper Gerrit Tresling in de Leeuwarder Courant dat de Nederlandsche Patriot bij hem voor 18 stuivers verkrijgbaar is. Had hij het kopijrecht verworven?
Medewerkers
De schrijver is Johannes Wilhelmus HEYMAN (1709-1774), geneesheer te Leiden. Van zijn hand verscheen eveneens De Verstandige Natuuronderzoeker (1751-1753). In De Nederlandsche Patriot zijn ook bijdragen van inzenders opgenomen (zie opmerkingen daarover op p. 151, 198).
Inhoud
Het motto van de Nederlandsche Patriot is blijkens de titelpagina: ‘Salus Patriae suprema Lex’ (vert. Het heil van het volk zij de hoogste wet; heeft de hoogste prioriteit), ontleend aan Cicero’s De Legibus.
Een voorrede in nr. 1 noemt als voorbeeld de Engelse spectator en gaat in op het hoe en waarom van naam en programma van de Nederlandsche Patriot.
In dit spectatoriale blad komen 17 genummerde thema’s aan de orde, die telkens vooraf worden gegaan door een klassiek citaat. In het begin heeft de tekst een wat zwaar accent en behandelt, op welhaast ‘Salomonische’ wijze, bijvoorbeeld de eeuwige wijsheid en de verhouding daarmee van het individu. Dat gebeurt soms aan de hand van een stelling als ‘Leert voor alle dingen niet teveel Philosophie, myn zoon’, waarna commentaar (‘een antwoord’) volgt.
Op dezelfde wijze worden de voors en tegens van het cartesianisme, newtonianisme, wolffianisme besproken. Geleidelijk aan wordt de auteur wat aardsgerichter en bespreekt bijvoorbeeld de kunst van studeren, het kaartspel, de veepest, de kwijnende koophandel, en het geluk van hannekemaaiers. Er worden ook voorstellen en projecten toegezonden, zoals een rechtbank voor vrouwenzaken, waarbij een brief van Cornelia Catharina Loquax is afgedrukt.
Bij ingezonden brieven worden ook andere fictieve namen gebruikt, zoals Cornelia Dissipatrix.
Relatie tot andere periodieken
Als voorbeeld heeft de Engelse spectator gediend (Voorrede).
Een recensie is te vinden Boekzaal der Geleerde Wereld 1754, deel 1, p. 56-65.
Exemplaren
¶ STCN 141584483
¶ Full text
André Hanou
Je moet ingelogd zijn om een reactie te plaatsen.