Nederlandsche Spion (1777)

Titelbeschrijving
De Nederlandsche Spion, ontdekkende: Een Aantal van Kluchtige Gevallen, welke daagelyks in de Zaamenleeving der Waereld voorkoomen, zoo van Gehuuwde als Ongehuuwde Mannen, Vrouwen, Vrysters, Jongmans en Jonge Dochteren. Hunne Ondeugden gelaakt, veracht, bespot en opentlijk ten Toon gespreit; tot Waarschouwing van Neêrlandsche Inwooneren in ’t algemeen, en van hun die zoortgelyke Gevallen zyn overkoomen in ’t byzonder.
De tweede aflevering heet: Vervolg op, terwijl aan de titel toegevoegd is: Onder de Spreuk: Niemand genoemd, Niemand geblameert.

Periodiciteit
In het Vervolg meldt de auteur dat het succes van de eerste tekst hem heeft doen besluiten dit ‘geschrift’ te vervolgen. Er zijn niet meer dan deze twee ‘afleveringen’ bekend.
Zowel de Spionen het Vervolg, als de reactie hierop, werden in Den Haag op 17 november 1777 door de burgemeesters verboden, en vervolgens opgehaald.

Bibliografische beschrijving
De afleveringen, in octavo, tellen respectievelijk 12 en 6 pagina’s.

Boekhistorische gegevens
Titelpagina eerste aflevering: ‘Is alömme by de meeste Boek verkoopers à 4 Stuyv. te bekoomen’. Het Vervolg heeft hier: 3 stuivers.

Medewerkers
Stijl, woordkeuze, achtergrond en onderwerpen wijzen in dit geval vrijwel zeker op het auteurschap van Nicolaas (Klaas) HOEFNAGEL (1735-1784), die debet is aan méér van dit soort roddelblaadjes.

Inhoud
Het betreft verhalen rond overspel, maîtresses en erotische perikelen in het algemeen; vaak herkenbaar gesitueerd in Amsterdam, in de toenmalige randstad, en nog elders. Er worden geen namen, wel bijnamen of speaking names gegeven, naast locaties; zodat voor de goede verstaander duidelijk kan zijn om welke personen het gaat.
Een reactie en aanval op de Spionvindt men in De spion ontdekt, of provisioneel berigt, aangaande het fameuse en eerrovende libel […], min of meer uit hetzelfde milieu afkomstig, waarin mede over de Spion-auteur mededelingen worden gedaan; diens ‘Nimphje’ ‘brilleerd voor de glazen, als een HARTOGIN’, vlak bij de smousenbuurt. Deze reactie zou nog vervolgd worden, meldt de tekst. Daarvan is echter niets bekend. Het kan zijn dat De spion ontdekt een manoeuvre van Hoefnagel is geweest om juist extra aandacht op zijn Spionte vestigen. Zoiets is een bekende broodschrijverstruc.

Exemplaren
¶ Leiden, Universiteitsbibliotheek: KL.GES. 160
Full text

Literatuur
¶ W.P.C. Knuttel, Verboden boeken in de Republiek der Vereenigde Nederlanden. Beredeneerde catalogus (’s-Gravenhage 1914), nr. 378.

André Hanou