Neerlands Heldendaaden ter Zee (1781-1783)

Titelbeschrijving
Neerlands heldendaaden ter zee. Van de vroegste dagen af tot op den tegenwoordigen tyd. Eerste [enz.] deel.
¶ Ondertitel deel 1: Beginnende met den jaars 1200 en eindigende met 1653.
¶ Ondertitel deel 2: Beginnende met den jaare 1655 en eindigende met 1781.

Periodiciteit
In de Leydse Courant van 12 maart 1781 wordt geadverteerd voor nr. 2 van dit maandags weekblad. Beide delen zijn op de titelpagina gedateerd 1783. Er zijn 109 afleveringen verschenen.
Nr. 1 (‘Inleiding’) moet blijkens de tekst als prospectus zijn verspreid.

Bibliografische beschrijving
Uitgave in groot octavo. Deel 1 telt VIII pagina’s (uitleg titelvignet, titelpagina en inhoudsopgave), gevolgd door p. 1-448. Deel 2 heeft VI pagina’s (titelpagina, inhoudsopgave), gevolgd door p. 449-880.
Het titelvignet is een allegorische voorstelling van ‘Neêrlands fiere Maagd’ die uit de zee verrijst, vergezeld door de ‘Fransche Ryksmonarch’. Twee najaden, ‘uit de Amstelrei verkooren’ smeken dat de staat zich niet onderwerpt aan dwang, loze gunsten of slavernij; in de verte is het torentje van het stadhuis op de Dam te zien.

Iedere aflevering telt 8 pagina’s. In het titelblok staan onder elkaar de titel, het volgnummer en het onderwerp van de aflevering.

Boekhistorische gegevens
De titelpagina van de twee delen geeft: ‘Te Amsterdam, By Petrus Conradi. Te Harlingen, By V. van der Plaats’.
De colofons variëren enigszins en komen lang niet in alle afleveringen voor. In het colofon van nr. 55 staat:

Wordt uitgegeeven te Amsterdam by Petrus Conradi, te Harlingen by V. van der Plaats, en is verder te bekomen onder anderen te Dordregt by A. Blussé en Z., Rotterdam D. Vis, J. de Leeuw en J. Bronkhorst, ’s Hage J. Thierry, C. Mensing, C. Plaat en J.P. Wynants, Delft J. de Groot, Leiden L. Herdingh en B. Onnekink, Utregt Wed. J. van Schoonhoven, A. Stubbe en B. Wild, Hoorn L. Vermande, Middelburg P. Gillissen en C. Bohemer, Vlissingen Th. Corbelyn, Weesp J. Houtman, Franeker D. Romar, Leeuwaarden G. Tresling, G.M. Cahais, A. Siccama en J. Seydel, en te Groningen by L. Huisingh.

De prijs van iedere aflevering bedroeg volgens genoemde advertentie 1½ stuiver. Deel 2 kostte compleet ƒ 4:3, aldus de Vaderlandsche Letteroefeningen van 1783 (p. 630).

Medewerkers
Deel 1 is een vertaling van Historia navalis (1657), geschreven door de Leidse hoogleraar theologie Antonius THYSIUS (1565-1640). De vertaling is van Everwinus WASSENBERGH (1742-1826), hoogleraar Grieks te Franeker, die zelf de afleveringen van deel 2 schreef.

Inhoud
De auteur schrijft in de inleiding dat hij het Nederlandse volk ‘het vuur van Neêrlands ouden heldenmoed’ wil inblazen door de geschiedenissen te vertellen van Nederlandse zeehelden (p. 5). Dit streven moet gezien worden tegen de achtergrond van de oorlogsdreiging vanuit Engeland, dat de Republiek in december 1780 de oorlog had verklaard. Nadat de Republiek op haar beurt in mei 1781 de oorlog had verklaard aan Engeland, begon de Vierde Engelse Oorlog, die sterk in het nadeel van Nederland eindigde. Veel critici van de stadhouder zagen dit échec al aankomen, onder wie Wassenbergh: wij zijn ‘niet opgewassen tegens de Engelschen, die reeds eene geduchte magt ter zee in gereedheid hebben, daar de onze, althans ten grooten deele, nog vervaardigd moet worden’ (p. 9).
De heldendaden uit deel 2 worden een enkele maal afgewisseld door lierzangen en andere dichtstukjes. Zo bestaat nr. 95 uit een ‘Hekeldigt op zommige Helden, die vervaard zyn van de vryheid der drukpers’ (een samenspraak tussen de degen en de pen) en krijgt het dichtstuk van nr. 100 als titel mee ‘Aanspraak aan de nog vrye Nederlanders’. Vanaf nr. 103 worden de gevechten op zee uit 1781 behandeld (Doggersbank, West-Indië).
Het blad werd met instemming ontvangen door de recensent van de Vaderlandsche Letteroefeningen 1782 (p. 601-602) en 1783 (p. 344-345).

Exemplaren
¶ Leiden, Universiteitsbibliotheek: 1121 E 52-53
¶ Full text deel 1 en deel 2

Rietje van Vliet