Nieuwe Amsterdamsche Merkurius (1722-1726)

Titelbeschrijving
De Eerste Nieuwe Amsterdansche [sic] Merkurius (nr. 1).
¶ Variant: De Nieuwe Vrydaagse Amsterdamsche Merkurius (nr. 16 en volgende).

Periodiciteit
Wekelijks. In nr. 1 spreekt de auteur de hoop uit

dat Merkurius de Bode van Jupyn,
Vast alle weeken mag by ieder welkom zyn.

Bibliografische beschrijving
Van dit blad zijn slechts enkele afleveringen bekend: jaargang 1, nr. 1 (6 februari 1722), nr. 16 (22 mei 1722) en nr. 32 (11 september 1722); jaargang 2, nr. 12 (23 april 1723); jaargang 3, nr. 35 (12 oktober 1724); jaargang 4, nr. 47 (15 februari 1726). De ondertitels zijn allemaal verschillend, afhankelijk van de inhoud.
De afleveringen zijn genummerd (De 16de Nieuwe Vrydaagse … Merkurius, enz.), gepagineerd en tellen elk 4 pagina’s kwarto. Op de eerste pagina staat steeds een staande Mercurius als vignet. Hiervoor hergebruikte Van Egmont de Mercurius-figuur die eerder Van Gijsens Amsterdamsche Merkurius had gesierd.
Blijkbaar was het de bedoeling de jaargangen te bundelen, want de paginering is doorlopend en onderaan de eerste pagina van elke aflevering staat steeds de jaargang aangegeven (I. Deel, enz.). Inderdaad worden in het Naam-register van veele capitaale- net- geconditioneerde […] boeken [1766] ‘IV delen Compl. ingen.’ aangeboden.

Boekhistorische gegevens
Colofon: ‘t’Amsterdam, gedrukt by Jacobus van Egmont, boekdrukker en boekverkoper, op de Reguliers Breestraat’, in de eerste aflevering gevolgd door de datum (dag-maand-jaar). In de latere afleveringen staat de datum steeds na de titel (d.w.z. na het woord Merkurius), waarna de ondertitel volgt.
Na de dood van Van Egmont (begraven Amsterdam 1 mei 1725) luidt het colofon: ‘t’Amsterdam, gedrukt by de Wed. van Jacobus van Egmont, boekdrukster op de Reguliers Breestraat’.
In het Naam-register van veele capitaale- net- geconditioneerde […] boeken [1766] worden de 4 delen aangeboden tegen f 5:5:-.

Medewerkers
In zijn rouwvers op de dood van Jan van Gijsen, ‘De vrolikheid in de Eliseese velden’, vertelt Dirck Kienemans (1696-1733/36) dat meteen na Van Gijsens dood ‘een Fenixje’ uit zijn as was opgestaan, die ‘nu op hooger toon uw Week-merkuuren [sal] zingen: Syn eerste is met uw Dood, alrede al uitgebromd’. Hij noemt geen naam, maar uit het Naam-register van veele capitaale- net- geconditioneerde […] boeken [1766], blijkt dat het om Jakobus ROSSEAU (1694-1738) moet gaan. Daar staat de ‘Nieuwe Amsterd. Mercurius beginnende met de Dood van J. van Gysen’ op diens naam.
Rosseau, zoon van Jacobus Rosseau, meesterchirurgijn, en Gerritje Ploegh, kwam uit een katholiek nest. Hij trouwde in 1720 met Margrita Bos en hertrouwde kort na haar dood in 1736 met Elisabeth Bogaart. Een beroep is van hem niet bekend, maar waarschijnlijk was hij broodschrijver. Soms voerde hij de zinspreuk ‘Al meer(der) door de tijd’. Zijn oeuvre omvat kluchten, wat blijspelen – geen van alle ooit opgevoerd – en allerhande boertig of burlesk dichtwerk. Andere periodieken van zijn hand zijn de Nieuwe Amsterdamsche Postryder (1718-1719) en de Amsterdamsche Mars-Drager (1720-1721).

Inhoud
Het blad geeft, op rijm, nieuwtjes uit binnen- en buitenland. De toon is ingehouden ‘boertig’. De auteur lijkt Van Gijsens standpunt van geweldloosheid – of afkeer van geweld – te willen continueren, bijvoorbeeld: ‘Ik zing myn oude zang, wel twisten maar niet vegten. […] Men wind geen goede Naam, met Stooten, Slaan of Smyten’ (nr. 16). Verder staan er wat andersoortige teksten tussendoor (liedjes, grafschriften).

Relatie tot andere periodieken
Duidelijk bedoeld als opvolger van de (Maandaagse) Amsterdamse Merkurius van Jan van Gijsen, eveneens uitgegeven door Van Egmont. De eerste aflevering verscheen op 6 februari 1722, drie dagen na Van Gijsens begrafenis, en heeft dan ook als ondertitel: ‘Verhaalende het afsterven van den zoetvloeyende Poeët Jan van Gyzen’.

Exemplaren
STCN 345749529
¶ Amsterdam, Universiteit van Amsterdam, Bijzondere Collecties: Obr. 001 363 (1-6)

Bronnen
¶ Dirck Kienemans, ‘De vrolikheid in de Eliseese velden, of de vreugd in de poeeten hemel, over het aankomen van den berugten digter Jan van Gyzen, overleeden binnen Amsterdam, den 29ste January 1722’, in: [J. Rosseau], Samenspraak gehouden in de and’re waereld, tusschen Jan van Gyzen en eenige and’re poeëten (Amsterdam, J. van Egmont, 1722), p. 29-32, aldaar p. 32.
Naam-register van veele capitaale- net- geconditioneerde Nederduitsche en eenige Latynsche en Fransche boeken […] zo als dezelve den beminnaars van deftige werken uit de boekwinkel van Hermanus de Wit zyn aangepresenteerd (Amsterdam, H. de Wit, [1766]), p. 51 en 790.

Literatuur
¶ Anna de Haas, Jan van Gijsen (1668-1722), broodpoëet in de Jordaan (Amsterdam 2023)

Anna de Haas
update 30-9-2023