Nuttig en Vermaaklyk Weekblad (1794-1795)

Titelbeschrijving
Nuttig en Vermaaklyk Weekblad voor Burgers en Landlieden. Bevattende eene groote verscheidenheid van leerzaame en merkwaardige Geschiedenissen, Vertellingen, Dichtstukjes en andere zaaken. Meerendeels by een verzameld uit de beste Werken, voor een ieder geschikt en weetenswaardig.

Periodiciteit
Van dit weekblad verschenen achter elkaar de nrs. 1-45, vanaf 8 maart 1794 tot en met 10 januari 1795. Daarna verschenen weer wekelijks de nrs. 46-51, op 14 maart 1795 tot en met 18 april 1795. Tenslotte verscheen nr. 52 op 29 september 1795.
De genummerde bijlagen bij dit weekblad, getiteld Bylagen […]. Bevattende de Huishoudkunde, Akkerbouw, Tuinbouw, Veeteeld, inzonderheid de Paarden enz. betreffende verschenen als nrs. 1-32 gelijktijdig met het hoofdblad. Soms was het echter blijkbaar niet mogelijk deze bijlagen die volgens mededeling p. 104 (nr. 26) in Breda gedrukt werden, vandaar geregeld te bekomen. Dit wegens de tijdsomstandigheden (krijgshandelingen). De uitgevers beloofden de ontbrekende nummers later af te geven.

Bibliografische beschrijving
De verzameluitgave van 1797, in kwarto, bevat een voorwerk van 8 pagina’s (titelpagina; voorbericht, en inhoudsopgave van de eerste 45 nummers); vervolgens de nrs. 1-52 (208 doorgenummerde bladzijden). Het titeblok bevat short title, nummeraanduiding, datum.
Ingelegd bij de relevante nummers zijn de Bylaagen. Deze handhaven hun eigen titel, die tevens kop is. Zij bevatten per nummer 4 bladzijden en hebben een eigen doorlopende paginering.
De tekst van zowel het Weekblad als de Bylagen is in twee kolommen opgemaakt, gescheiden door een verticale streep.
Het voorbericht meldt dat op de bijlagen een apart register verschijnt (niet aangetroffen).

Boekhistorische gegevens
Titelpagina: ‘Te Bergen op Zoom, By van Riemsdyk en van Bronkhorst, En te Breda, By. W. van Bergen. 1797’. Blijkbaar zijn pas in 1797 de afleveringen uit 1794-1795 verzameld en van voorwerk voorzien.
De colofon van nr. 1 meldt dat ‘dit Blad, met de Bylagen, Wekelyksch voor 6 duiten, op gewoon papier, en voor 1 stuiver op beter papier [wordt] uitgegeeven’. Een jaarabonnement kostte op gewoon papier ƒ 1:10 en op beter papier ƒ 2.
De Bylagen uit 1794-1795 zijn vermoedelijk bij Van Bergen alléén gedrukt.
Het eerste nummer was gratis, volgens mededeling aldaar; wie het blad in de toekomst regelmatig wilde ontvangen, moest dit binnen acht dagen opgeven aan de uitgevers of aan de ‘bezorgers’.

Medewerkers
Onder de medewerkers kan men tellen de in de tekst genoemde inzenders van brieven en verhalen: H. (uit de Meierij, 4 mei 1794); S. (13 april 1794); en S.V.D.H. (uit Middelburg).

Inhoud
Het voorbericht bij het geheel meldt dat dit werkje ‘zeer geschikt [is], om in de Scholen in plaats van Couranten gebruikt te worden, behalven dat men er voor een ieder veele leezenswaardige, schoone Geschiedenissen en leerzaame Lessen in aantreft’; en dat de bijlagen nuttige genees- en huishoudkundige voorschriften behelzen.
Wat de inhoud van deze bijlagen betreft: men vindt daar inderdaad naast economische belangrijke zaken (graanprijzen bijvoorbeeld) veel in huis en hof nuttige informatie, van het type ‘Middel om boter die sterk geworden is, of eenige andere smaak gekregen heeft, te verbeteren’, hoe een medicijn te maken van brandnetels, hoe een goed tandpoeder te maken. De laatste pagina’s van de bijlagen worden doorgaans benut voor advertenties van boekuitgaven door de uitgevers van het weekblad.
De eigenlijke afleveringen van deze periodiek hebben een meer literair karakter. Nr. 1 opent met ‘Geschiedenis van eenen goedgeaarten jongeling, die tot roovery en diefstal gedwongen was’. Elke aflevering bevat zo tien tot twintig verhaaltjes, anekdotes of geschiedenisjes die soms weinig groter zijn dan één alinea. Tevens vindt men een enkel nieuwsbericht (meestal over iets schokkends, zoals een aardbeving), gedichten, raadsels (de oplossingen daarvan worden in het volgende nummer gegeven). Een groot deel van de tekst wordt in beslag genomen door beschrijvingen van steden. Er wordt geen duidelijk politiek nieuws gegeven, maar de goede lezer kan zien dat er sympathie is voor het revolutionaire Frankrijk.
Die sympathie wordt heel duidelijk zichtbaar in de afwijkende nrs. 46-52, uit 1795. Boven de gewone titel leest men dan ‘Vryheid gelykheid broederschap’. De lezers en medewerkers worden opgewekt deel te nemen aan de revolutie. Er wordt nieuws gegeven over de gebeurtenissen in de regio na het binnentrekken der Fransen, over patriotse feesten in Bergen op Zoom en elders. De Rechten van de mens worden afgedrukt. In de laatste aflevering vindt men de officiële publicatie van de provisionele representanten van ‘Bataafs Braband’ waarbij de gehele bestuursinrichting van Brabant op de schop wordt genomen.

Exemplaren
¶ Amsterdam, Universiteitsbibliotheek: O 61-9950
Full text

André Hanou