Onderrigter (1773-1774)

Titelbeschrijving
De Onderrigter.
Aldus de short title in het titelblok van de afzonderlijke afleveringen. In het prospectus wordt het blad genoemd: De Nuttige en Vermakelyke Onderrigter. In de
Oprechte Haerlemsche courant van 4 november 1773 is sprake van De Vermakelyke en Nuttige Onderrigter.

Periodiciteit
Dit weekblad kwam altijd op maandag uit (advertentie Leydse Courant 27 december 1773). De eerste aflevering verscheen op 1 november 1773, de laatst bewaarde aflevering (nr. 15) op 14 februari 1774.
Er moeten echter 30 nummers verschenen zijn, zo blijkt uit de periodiek Het Vermakelyke Schouwtoneel (1774), waar op de versozijde van de titelpagina sprake is van ‘30 spectatoriale vertogen’ van de ‘Nuttige en vermakelyke onderrigter’. Inderdaad is ook in de Nederlandsche Bibliotheek van 1774 nog sprake van een nummer van de Onderrigter, van maandag 21 maart 1774, handelend over vromen en kaartspel (p. 63).

Bibliografische beschrijving
Elke aflevering telt acht bladzijden, in octavo. Het geheel wordt vanaf het begin doorgepagineerd. Het titelblok geeft achtereenvolgens De Onderrigter, nummer- en datumaanduiding, en motto dat bij het besproken onderwerp hoort.

Boekhistorische gegevens
Colofon in prospectus:

Deze Vertoogen zullen a 1½ st. te bekomen zyn, te Amsterdam, by F.H. Demter, Alkmaar Verlaan, Delft E. van Smout, Dordt P. v. Braam, Gouda v. d. Klos, Groningen Barlinkhof, Haarlem Bosch, ’s Hage H.H. van Drecht en J. du Mee, Leeuwaarden Chalmot, Leiden Le Mair en F. de Does, Middelburg Bohemer en Gillissen, Rotterdam Vis en Bothall, Utrecht H. van Otterloo en S. De Waal, Vlissingen P. de Paaynaar, Zutphen H.J. van Hoorn.

Prijs per aflevering: 1½ stuiver.
Aan de uitgave ging een prospectus vooraf. Deze geeft bovendien op dat de prijs voor een geheel jaar is: ƒ 3:18. Evenwel zullen diegenen die zich vóór of tijdens de uitgave van nr. 1 voor een compleet jaar opgeven, het geheel geleverd krijgen voor ƒ 3:10. Voorin Het Vermakelyke Schouwtoneel (1774) wordt bekend gemaakt dat de 30 afleveringen van de Onderrigterin prijs verlaagd zijn van ƒ 2:10 naar ƒ 1:5.

Inhoud
Spectatoriaal blad. In het prospectus wordt allereerst aangekondigd dat de Onderrigter onderwerpen zal aanbieden ter overweging voor de ‘Weldenkende’. ‘Zyne onderrigtingen zullen zig egter vooral tot de Zedekunde bepaalen’.
Voor zover er kennis van allerlei gebied ter sprake komt, zal dat in dienst staan van redelijke godsdienst en de bevordering van gezond verstand en deugd; soms vrolijk, soms ernstig. Op p. 2-8 volgt een ‘Proeve’ van zo’n moreel betoog.
Het vrolijke, of ‘geestige’ element is ver te zoeken. Op nogal dorre en nauwelijks inventieve wijze worden allerlei morele problemen behandeld, soms toegelicht door fictieve brieven of geadstrueerd door een verhaaltje.

Relatie tot andere periodieken
Men zegt het voorbeeld te willen volgen van de Engelse en Hollandse spectators, de Philanthrope (1756-1762), de Denker (1764-1774), de Philosooph (1766).

Bronnen
¶ Gratis bericht van een geheel nieuw geestig periodik week-blad, onder den tytel van de Nuttige en Vermakelyke Onderrigter (1773).

Exemplaren
¶ Den Haag, Koninklijke Bibliotheek: 480 K 34 (prospectus; nrs. 1-4)
¶ Utrecht, Universiteitsbibliotheek: Br. *xxvii*3 (nrs 1-15; niet geraadpleegd)
¶ Full text nrs. 1-4 en prospectus

André Hanou