Oprechte Nederlandsche Courant (1786-1787)

Titelbeschrijving
Oprechte Nederlandsche Courant.
¶ Op 2 en 16 september 1786 verschenen supplementen onder de titel Oprechte Nederlandsche Na-Courant. Verder zagen bijzondere afleveringen het licht met als titels Extraordinaire Oprechte Nederlandsche Couranten de Oprechte Extra Nederlandsche Courant.

Periodiciteit
De krant verscheen driemaal per week, op dinsdag, donderdag en zaterdag. Op grond van de getraceerde afleveringen kan de verschijningsperiode exact worden vastgesteld: van 3 januari 1786 t/m 2 oktober 1787.
Op 8 september 1786 werd de krant door de Staten van Gelderland verboden. De komst van de Pruisische troepen maakte een definitief einde aan de krant. Op 4 oktober 1787 werd een algeheel verbod van patriotse kranten uitgevaardigd.

Bibliografische beschrijving
De krant in half folioformaat is in twee kolommen opgemaakt (de zeetijdingen staan in drie kolommen). Het titelblok heeft aan weerszijden van het titelvignet: jaartal en afleveringsnummer; titel; colofon; dag en datum. Het vignet is hetzelfde als dat van de Schuurmanse Nederlandsche Courant (1783-1785).

Boekhistorische gegevens
De oudste getraceerde krant heeft in het titelblok: ‘Gedrukt onder Nieuwer-Amstel. Word uitgegeven te Amsterdam By Dirk Schuurman, op ’t Rokkin, by de Vispoort’ (28 januari 1786). Er is geen afzonderlijk impressum. Directeur-eigenaar was Jan Gabriel Tegelaar, die ook al de directie had gevoerd over de voorloper, de Schuurmanse Nederlandsche Courant.
Na de machtswisseling in 1787 vluchtte Schuurman naar Rotterdam maar hij werd gevangen en te Amsterdam in de boeien geslagen. In juli 1788 werd hij op vrije voeten gesteld. Tegelaar was naar Frankrijk gevlucht. De eigenaar-directeurs en schrijvers van onder andere de Nederlandsche Couranten konden blijkens het Plakkaat van Amnestie (15 februari 1788) geen aanspraak maken op amnestie. Tegelaar verklaarde vanuit zijn ballingsoord Parijs/Duinkerken nadrukkelijk alleen geldschieter te zijn geweest en protesteerde daarom tegen zijn eventuele vervolging. Omdat hij tot herhalens toe geen gehoor gaf aan de indagingen, werd hij op 20 januari 1789 voor eeuwig verbannen uit Holland en West-Friesland.

Medewerkers
De publicist Wilhelmus VAN IRHOVEN VAN DAM (1760-1802) heeft het eerste nummer geschreven en was verantwoordelijk voor de hoofd- en eindredactie. Daarna had Johannes Christiaan HESPE (1757-1818), afkomstig van de concurrerende ‘Verlemse’ Nederlandsche Courant, die taak op zich genomen (zie bijvoorbeeld de Zuidhollandsche Courant van 4 augustus 1786). Na hem was de toneelschrijver Joannes NOMSZ (1738-1803) hoofdredacteur van de krant. Deze positie had hij bemachtigd dankzij Johan Hendrik Swildens.
Directeur-eigenaar TEGELAAR, die de namen van Irhoven, Hespe en Nomsz had prijsgegeven toen justitie hem na de machtswisseling op de hielen zat, beweerde slechts één maal zelf de correctiepen ter hand genomen. Nomsz schijnt in de krant een aantal gedichten van de Amsterdamse letterkundige Cornelis LOOTS (1765-1834) te hebben geplaatst. Verder zijn er ook artikelen van Pierre-Alexandre DUMONT-PIGALLE (ca. 1723-1801), redacteur van de Gazette de Leyde, gepubliceerd in de Oprechte Nederlandsche Courant.

Inhoud
Patriotse krant, qua inhoud en toonzetting identiek aan de Schuurmanse Nederlandsche Courant. Er staan veel ingezonden brieven in, ondertekend met speaking names. Opvallend is de serie ‘Byzondere Bataviasche nouvelles’ (vanaf 13 januari 1787).
De klacht van de gedeputeerden van de Staten van Utrecht over lasterlijke en beledigende inhoud van nr. 45 (15 april 1786) had geen directe gevolgen voor de Oprechte Nederlandsche Courant, maar was voor de Staten van Holland wel aanleiding om op 3 juli 1786 een onderzoekscommissie in te stellen. Die moest met een advies komen over hoe courantiers in hun nieuwsvoorziening beteugeld konden worden.
Op 6 november 1786 wordt nadrukkelijk stelling genomen tegen de Amsterdamsche en Haagsche Courant inzake burgerlijke en godsdienstige vrijheden, waaronder de vrijheid van drukpers.

Relatie tot andere periodieken
De moordende concurrentie tussen de ‘Verlemse’ Nederlandsche Courant (1783-1787) en de ‘Schuurmanse’ Nederlandsche Courant (1783-1786) deed Schuurman besluiten de naam van zijn krant te wijzigen in de Oprechte Nederlandsche Courant.

Exemplaren
¶ Den Haag, Koninklijke Bibliotheek: 1645 B 14, 2215 A 1 [40, 42, 44, 88]
¶ Amsterdam, Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis (IISG): PM 1621.

Bronnen
Nieuwe Nederlandsche Jaarboeken 1786, p. 304-307, 935-947; 1787, p. 1907-1913, 4650-4652, 5345, 5780; 1788, p. 255-262.

Literatuur
¶ T. Jongenelen, Van smaad tot erger. Amsterdamse boekverboden 1747-1794 (Amsterdam 1998), p. 53
¶ H. Wildeboer, De verzameling Dumont-Pigalle of ongeschreven geschiedenis van een Franse spion (Amsterdam, ongepubliceerde doctoraalscriptie 1990), p. 14
¶ N.G. van Kampen, Beknopte geschiedenis der letteren en wetenschappen in de Nederlanden, deel 2 (Den Haag 1822), p. 441
¶ W.P. Sautijn Kluit, ‘De Noordhollandsche-, Diemer of Watergraafsmeersche courant, en beide Nederlandsche couranten’, in: Nijhof’s Bijdragen voor Vaderlandsche Geschiedenis en Oudheidkunde, Nieuwe Reeks, deel 6, p. 365-409.

Rietje van Vliet