Titelbeschrijving
Den Oprechten Hollandsen Bootsgesel. Vertoond in een t’Zamenspraak tussen drie Perzoonen. Een van Delf. Een van Amsterdam. En eenen Bootsgesel Geweest zynde in de laatste Zeeslag Gehoord, gezien en te zamen gesteld, Tot onderrechtinge van de vrome en welmeenende Patriotten.
Van nr. 2 zijn er diverse varianten bekend:
¶ 2a – Het Tweede deel, ofte Vervolgh vanden Oprechten Hollantschen Bootsgesel. Vertoond in een Samen-Spraeck Tusschen Vijf Persoonen, Een van Delft. Een van Amsterdam. Een Bootsgesel of Stierman. Een Kameraet van dien Stierman, gevaren hebbende op het Schip van den Heer van Gent. En Een Waert. Den Stierman geweest zijnde in de laetste Zeeslagh, en zijn Kameraet geweest hebbende in de laetste Zeetocht. Alles naeukeurigh ondersocht, gehoord, gesien en saamen-gestelt, tot onderrichtingh van de Vroome en welmeenende Patriotten: […] (1666; ex. KB pflt 9341)
¶ 2b – Het Rechte Tweede Deel Van den Oprechten Hollandsen Bootsgesel, Zijnde een t’Zamenspraak Tusschen Vier Personen. Verhandelende verwonderlijk nieuws (1667; ex. KB pflt 9453)
¶ 2c – Het Rechte Tweede Deel Van den Oprechten Hollandsen Bootsgesel, Zijnde een t’Zamenspraak Tusschen Vier Personen in een Herberg, een van Delf, een van Amsterdam, een Waart, en een Bootsgesel, Komende uit ’s Lands Vloot, en met dezelve in Holland; Verhandelende verwonderlijk nieuws (1667; ex. KB pflt 9454)
Periodiciteit
De datering van de 2 nrs. is op grond van de impressa vermelde jaartallen.
De politieke kleur van de Bootsgesel leidde tot een verbod door de Staten van Zeeland, op 7 oktober 1666. Of er daarna meer afleveringen (‘delen’) zijn verschenen, is niet bekend.
Bibliografische beschrijving
De afleveringen, in kwarto, hebben als doorgenummerde pagina’s: 1-31, 1-24. Op de versozijde van de titelpagina van nr. 1 staat: ‘Den Drvkker tot den leeser’, met het betoog dat dit ‘tractaatje’ geen pasquil is en dat het als doel heeft het beleid van Staten of regenten te bestrijden – zoals anderen wel doen; juist om alles recht te zetten ‘dit Boekje, en meer van die natuur’. Op de versozijde bij nr. 2b staat: ‘Aan den Vaderland-Lievende Lezer’.
Op p. 3 staat in beide gevallen een short title, waarna de hoofdtekst.
Bibliografische beschrijving
Titelpagina’s respectievelijk: ‘Tot Rotterdam. Gedrukt voor Jan Isaakse in de Leene-straat. 1666’ (nr. 1); ‘Tot Rotterdam, By Jan Izacksz, woonende in de Leen-Straet, 1666’ (nr. 2a), ‘Tot Rotterdam. Bij Jan Isaakse in de Leene-straat 1667’ (nr. 2b); en ‘Na de Copie, Tot Rotterdam, By Jan Isaakse in de Leene-straat 1667’ (nr. 2c)
Niet alleen van nr. 2 bestaan verschillende drukken, ook met nr. 1 is dit volgens de STCN het geval. Er is zelfs sprake van een derde druk, ‘door den autheur nagesien en verbetert’ (ex. KB pflt 9330a).
Volgens de auteur, in zijn verantwoording bij nr. 2b, zijn de exemplaren beginnend met de titel Het Tweede Deel, ofte Vervolgh vanden Oprechten Hollantschen Bootsgezel, bij zogenaamd dezelfde drukker, nog uit 1666, falsificaties (nr. 2a). Ze zijn op de markt gebracht nog vóór hij zelf aflevering 2 had kunnen publiceren. Ook had die foute tekst andere bedoelingen. De valse druk is afkomstig van boekverkoper Jakob Benjamin te Amsterdam, bijgestaan door Jakob Venkel. Die man heeft ook nr. 1 nagedrukt, met fouten!
Medewerkers
Blijkens de titelpagina geschreven ‘door H. Van V’. Traditioneel wordt als auteur gezien: Johannes NAERANUS (1634-1670), remonstrants predikant te Oude Wetering. De auteur meldt in nr. 1, in zijn voorbericht als drukker, dat hij meer ‘Hollands-praatjens’ uitgaf.
Inhoud
Het geheel is nogal staats-republikeins getint.
De Delftenaar en Amsterdammer zijn kooplieden, komend van hun reizen in Brabant en Vlaanderen. Zij ontmoeten ‘sittende in een Rietdijcker Schuyt varende van Dordrecht na Rotterdam’ de bootsgezel-met-verlof. Hun gesprek gaat uiteraard over de oorlog met Engeland, en het gedrag en het bedenkelijke gedrag van admiraal Tromp tijdens de zeeslagen.
Wanneer zij te Rotterdam zijn aangekomen, besluit men het gesprek voort te zetten in een herberg, Op dat moment komen berichten binnen over het verraad van ritmeester Buat en het onstlag van Tromp als eskaderadmiraal. Dat geeft nieuwe stof; waarbij desondanks het schandelijk gedrag van de Engelse koning en de brand van Londen ter sprake komen. De waard wordt gespreksgenoot.
Reacties in de vorm van pamfletten:
¶ ’tVergif gelicht vanden Hollandtsen boots-gesel: en ’t hof gewijdt van alle onkruyt [z.p. 1666]
¶ Onpartijdige samenspraeck, tusschen drie persoonen, voorgevallen op de Wacht tot Amsterdam. Zijnde het eenen een assistent, en het ander een gemeen soldaet, genaemt Harmen: en de derde een liefhebber van de vryheyt, genaemt De Wit. Over en aengaende de onlanghs uytgekoomen Oprechten Hollantschen Bootsgesel. Waer in eenige valsheeden en lasteringen, weederleyt en ten toon gestelt werden. Tot troost ende onderrechtinge van de vroome en wellievende patriotten (Amsterdam, Jan Goethart 1666)
Relatie tot andere periodieken
Tijdens het verbod liet Naeranus ter vervanging een tijdlang Den Hollandschen Vraagal aan de Vliegende Faam verschijnen, vanaf 18 oktober 1666.
Exemplaren
¶ STCN 25188015X en andere records
¶ Full text nr. 1 en nr. 2b
Literatuur
¶ Sibbe Jan Visser, Samuel Naeranus (1582-1641) en Johannes Naeranus (1608-1679). Twee remonstrantse theologen op de bres voor godsdienstige verdraagzaamheid (Hilversum 2011)
¶ A.G. Groustra-Werdekker, ‘Het boekenbedrijf van de zeventiende-eeuwse boekdrukker en boekverkoper Joannes Naeranus (1634-1670). ‘Handhaver van de drukpersvrijheid’, in: Rotterdams Jaarboekje 2008, p. 84-112, vooral 102-103, 111.
André Hanou
update 19-4-2020
Je moet ingelogd zijn om een reactie te plaatsen.