Overdenkingen op den Dag des Heeren (1795-1800)

Titelbeschrijving
Overdenkingen op den Dag des Heeren, ter Opheldering der H. Schrift, en tot Stichting van Nederlandsche Christenen. Uitgegeeven door Carel Philip Sander, Leeraar der Luthersche Gemeente te Rotterdam, Honorair Medelid van het Hertoglyke Brunswyk-Lunenburgsch Genootschap te Helmstadt, enz. Eerste [Tweede, Derde, Vierde, Vyfde] deel.

Periodiciteit
Dit zaterdags weekblad, met 52 afleveringen per jaargang, verscheen vanaf medio 1795 tot iets na medio 1800 (het laatste, vijfde deel bevat namelijk 57 afleveringen). Deze gang van zaken is af te leiden mede op basis van de in elk deel mee gedrukte, aan het eind van de jaargang geschreven voorredes. Zij zijn gedagtekend respectievelijk 1 juni 1796, 2 juni 1797 (‘aanstaande week’ zal deel 3 beginnen, heet het daar), 1 juni 1798, en 1 juni 1799. Saakes vermeldt de verschijning van de eerste aflevering inderdaad in zijn Naamlijst van juni 1795 (p. 149).
Deze voorredes drukken vaak een verwachting uit met betrekking tot het succes of de continuering van het blad. Zo wordt in de voorrede van deel 3 gezegd dat het volgend deel waarschijnlijk het laatste zal zijn ‘wegens het sterk verminderd vertier’. De voorrede van deel 4 meldt dat beëindiging toch uitgesteld wordt wegens het aandringen van vrienden; tevens omdat de auteur wilde afwachten hoe het nog steeds hangende proces rond zijn ontslag zou aflopen (daarom had hij eerder ook geen beroep naar elders aangenomen).

Bibliografische beschrijving
De delen hebben alle een voorwerk van gemiddeld 6 pagina’s en een tekstgedeelte van 416 pagina’s (deel 5 echter 458 pagina’s) in groot octavo. Het voorwerk bestaat altijd uit de titelpagina met op de versozijde het motto (Psalm 87:2), de voorrede, en het ‘register der opgehelderde schriftuurplaatzen’.
De afleveringen zelf beginnen met de verkorte titel, waarna nummeraanduiding, onderwerpsaanduiding en bijbelcitaat volgen. Geleidelijk aan is er vrij wat overloop van het behandelde onderwerp naar een volgende aflevering; in dat geval vindt men midden in een aflevering een nieuwe onderwerpsaanduiding, waarna een wat de auteur noemt ‘klein vertoog’ volgt.

Boekhistorische beschrijving
‘Te Rotterdam, By J. Hofhout en zoon’, volgens de titelpagina van deel 1. Aldaar wordt geen drukjaar vermeld. Dit gebeurt wel bij deel 2 (1797), deel 3 (1798), deel 4 (1799); terwijl deel 5 opnieuw geen jaar geeft.
In het eerste deel komt sporadisch een colofon voor:

Deze Vertoogen worden elken Zaturdag uitgegeven, te Rotterdam by J. Hofhout en Zoon, Krafft, v. Dyk, Cornel, Hendriksen, Bal, van Ginkels, Bekker en de Vos, te Amsteldam by Bom, Brave, v. Leeuwen en de Bruin, te ’s Hage by Bouvink, d’Agé, Thierry, Mensing en Leeuwestein, te Delft by de Groot en Poelman, te Schiedam by Bakkere en Poolman, en verder alöm.

Saakes vermeldt in zijn Naamlijst van juni 1795 dat de eerste aflevering 2 stuivers kost (p. 149).

Medewerkers
De auteur, Carel Philip SANDER (1754-1823), was uit Brunswijk afkomstig. Hij kreeg een aanstelling als luthers predikant eerst te Woerden, daarna te Groningen en tenslotte te Rotterdam (1792). Wegens oranjegezindheid werd hij in 1795 uit zijn ambt ontzet. Hij zou in 1802 daar opnieuw aangesteld worden.

Inhoud
In de eerste voorrede meldt de auteur dat hij, nu hij ten onrechte door de revolutiegezinde Lutherse kerkenraad van Rotterdam is afgezet, zich verplicht heeft ‘iedere Week een Stichtelyk Vertoog te zullen uitgeeven, behelzende of een eigen Opstel, of Vertaaling, of Uitbreiding, of Verkorting van het een of ander om zo mijn brood te verdienen’. Hij meldt eveneens aan andere uitgaven te zullen werken, verband houdend met dat ontslag.
Zijn wereldbeschouwelijke en politieke achtergrond ligt ten grondslag aan de inhoud van het blad. Aan de orde komen orthodox-lutherse geloofspunten (Voorzienigheid, onsterfelijkheid, engelen, opstanding) naast een uitvoerige behandeling van allerlei christelijke deugden. Uiteraard wordt een massa plaatsen uit de bijbel uitgelegd. Dit alles gebeurt grondig, echter tamelijk oncreatief en niet zeer begeesterend. Het blad is eigenlijk één grote catechisatie.

Exemplaren
¶ Amsterdam, Universiteitsbibliotheek: K 61 2722 t/m 2726
¶ Full text deel 1, deel 2, deel 3, deel 4 en deel 5

Literatuur
Biografisch lexicon voor de geschiedenis van het Nederlands protestantisme deel 1 (Kampen 1983), p. 308.

André Hanou