Politique Kruijers-Knegt (1783)

Titelbeschrijving
De Politique Kruijers-Knegt.

Periodiciteit
Woensdags weekblad, voor zover bekend verschenen tussen 28 mei en 15 september 1783 (16 nrs.). Voor nr. 1 werd geadverteerd in de Diemer- of Watergraafs-Meersche Courant van 23 mei 1783 (waar overigens sprake is van de Knegt van de Politique Kruyer, die op maandag zou verschijnen).
Het blad kwam niet geheel regulier per week uit: in enkele gevallen verscheen in een bepaalde week een extra nummer, met het doel ingekomen brieven en inzendingen zo snel mogelijk te verwerken. In de daaropvolgende week verscheen dan geen nieuwe aflevering.

Bibliografische beschrijving
In octavo.
Elke aflevering beslaat 8 bladzijden. Het geheel is gepagineerd 1-128.
Het titelblok geeft achtereenvolgens titel, volgnummer en datum.

Boekhistorische gegevens
Colofon nr. 1:

Dit Vertoog werd alle Woensdaagen Uitgegeeven, voor een-en-een-halve stuiver, by J. van Seggeren Boekverkooper in de Graavestraat agter de Nieuwe-Kerk, en alöm in alle Buitesteeden by de meeste Boekverkoopers te bekoomen.

Medewerkers
Jongenelen (1998) meent: ‘De toonzetting van dit stukje [nr. 6], met het a-typische, enigzins profane orangisme, doet vermoeden dat Van Ollefen de schrijver was’. Jongenelen doelt op Lieve VAN OLLEFEN (1749-1816).
Enige voorzichtigheid is hierbij geboden, omdat het blad een duidelijke breuk kent qua stijl en politieke gezindheid. Ter harte dient te worden genomen de opmerking:

voor al niet om dat gy de Kruywagen hebt opgevat, toen die eerste slegte Knegt, dien in den Loop gelaten heeft met N. 3 had dat monster HOEFNAGEL, blyve voortkruyen die had wel eene Lyn met deeze Heere getrokken. (p. 99)

De suggestie is hier, dat in het begin de bekende broodschrijver Nicolaas HOEFNAGEL de hand heeft gehad in de eerste afleveringen. Een en ander wordt bevestigd in genoemde advertentie, waar nr. 1 wordt aangekondigd, ‘geschreeven door den berugten H… in een Patriottische styl, den Autheur staat in kas van Regten voor alle navraag in’.
Overigens wordt in de Politique Kruijers-Knegt gebruikt gemaakt van vele fictieve namen (vooral bij de briefschrijvers), zoals Anti-snaphaniensis, Jurriaan Doorzicht, Vryheidlief, Pieter Onzydig.

Inhoud
De eerste afleveringen zijn geschreven op een nogal sexy, volkse manier, waarbij de patriotten positief beoordeeld worden. De politieke gebeurtenissen in Rotterdam en Schiedam worden daarbij gevolgd. Nadien vindt men echter uiteenzettingen, besprekingen van nieuwe titels, en vele ingezonden brieven. Hierbij neigt het standpunt van schrijver en inzenders naar een meer neutrale houding en gaat zelfs richting orangisme.
Dit alles in het kader: de kruiersknecht mag of moet brieven in de vorm van pakjes rondbrengen, wanneer de kruier zelf reeds iets belangrijkers te bezorgen heeft.

Hoor ik ben de Gedienstige Geest geweest van de beroemde PATRIOTSCHE POLITIQUE KRUIJER, dat is te zeggen ik heb zyn KNEGT geweest, myn Baas trok altoos voor aen de waagen, en dan had ik het Hennepzeel op myn Schouders, en duuwde dat het Zweet langs de pypen van myn Broek droppelde. (p. 1-2)

De drukker van het blad werd op zeker moment, zoals de auteur van de Bijlagen tot de Post van den Neder-Rhijn (stuk 7, Utrecht 1785, p. 25) het formuleert, ‘ter Schoutenrolle gedagvaard doch niet geincarcereerd noch geboet’. Deze dagvaarding (te Amsterdam) heeft betrekking op nr. 6, waarin ‘Willem de Vyfde in onderhandeling met God’.

Relatie tot andere periodieken
Het blad is vrij veel in discussie met Louw en Krelis (bijv. p. 82, 98-105) dat ‘Latig en Oproerig is (p. 104). Daarnaast ook met de Zuidhollandsche Courant (p. 124-127). Uiteraard is de titel een afgeleide van het (patriotse!) blad De Politieke Kruijer.

Exemplaren
¶ Rotterdam, Gemeentebibliotheek: 1122 D 27 (nrs. 1-5, 7-16)
¶ Amsterdam, Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis (IISG): (nr. 6).

Literatuur
¶ T. Jongenelen, Van smaad tot erger. Amsterdamse boekverboden 1747-1794 (Amsterdam 1998), p. 44 (nr. 146).

André Hanou
update 26-12-2021