Predikbeurten te Utrecht (1715-1886)

Titelbeschrijving
De Utrechtse predikbeurtenbriefjes voerden lange tijd geen titel; pas in de jaren veertig van de negentiende eeuw kregen zij als titel Predikbeurten bij de Hervormde Gemeente te Utrecht

Periodiciteit
Hoewel er voor zover bekend geen predikbeurtenbeurtenbriefjes van vóór 1787 overgeleverd zijn, is bekend dat ze in ieder geval vanaf 1715 zijn uitgegeven. Op 4 februari 1715 verwierf de toenmalige drukker-uitgever octrooi om ze gedurende 20 jaar te drukken en uit te geven. Dit werd nadien diverse keren verlengd. 
De predikbeurtenbriefjes verschenen wekelijks: ze zijn gedateerd en van een weeknummer voorzien. Tot 1796 werd weeknummer 1 gegeven aan de week die begon met de eerste zondag na Kerstmis, maar vanaf 1799 begon de weeknummering bij 1 met de week van de eerste zondag in mei.
De briefjes waren zonder twijfel op zaterdag beschikbaar. Of ze dat een of twee dagen eerder ook al waren, is momenteel niet duidelijk.

Bibliografische beschrijving
Een lange strook enkelzijdig bedrukt papier (ca. 330 x 105 mm). In het titelblok prijkt het wapen van de stad Utrecht, als bewijs dat het van overheidswege geprivilegieerd drukwerk is. Het schild is doorsneden van zwart en wit van de rechter boven- naar de linker benedenhoek. Het is gedekt met een kroon en wordt aan weerszijden vastgehouden door een klimmende leeuw.
Het wapen is in 1799 verdwenen, alsmede de vermelding in het colofon ‘met privilegie’.

Boekhistorische gegevens
Op 4 februari 1715 honoreerde de vroedschap een rekest van Thomas Appels, en verleende hem voor 20 jaar octrooi en alleenrecht om ‘sekere briefjens van de sondaegse en wekelijke predicatien der predicanten soo van de gereformeerde nederduitse als walsche kerken’ te drukken. Op 30 maart 1733 bewilligde de vroedschap het verzoek van Appels om de duur van zijn octrooi met 20 jaar te verlengen. Op 25 februari 1754 werd een rekest d.d. 11 februari 1754 van de Erven van Thomas Appels ingewilligd: zij kregen het alleenrecht op het drukken van de predikbeurtenbriefjes (die in de marge van de minuten ‘Dominees briefjes’ worden genoemd). 
Op 20 februari 1783 dienden de regenten van het Martinigasthuis het verzoek in om de daar op donderdagmiddagen plaatsvindende catechisaties ook op de briefjes vermeld te krijgen. De vroedschap accordeerden 7 dagen later het rekest. 
Op 29 november 1790 wees de vroedschap het drukken per 1 januari 1791 toe aan Henrietta Otting. Haar voorganger, de drukker Godard van den Brink, was kort daarvoor overleden. Op 14 september 1795 werd Henrietta Otting deze taak door het stadsbestuur afgenomen, en kreeg Johan van der Schroeff de opdracht toebedeeld. 
Colofons bestudeerde exemplaren:

¶ 1789: ‘By G. van den Brink, Jansz., Stadsdrukker, met privilegie’.
¶ 1793: ‘By H. Otting. Met privilegie’
¶ 1796: ‘By J. van der Schroeff, Gz. Met privilegie’
¶ 1799: ‘By J. van der Schroeff, Gz.’
¶ 1800: ‘Te bekomen by J. Visch’
¶ 1809: ‘Te bekomen by H.H. Kemink’, resp. ‘By H.H. Kemink en word voor twee Duyten uitgegeeven by de Wed. B. Borst, op het Oudkerkhof het vierde Huis van de Domsteeg, des morgens van half acht tot tot ’s avonds half zes uuren’
¶ 1815: ‘By H.H. Kemink en zoon en word voor twee Duyten uitgegeeven by de Wed. B. Borst, op het Oudkerkhof het vierde Huis van de Domsteeg, des morgens van half acht tot tot ’s avonds half zes uuren’.

Vanaf 1800 wordt bovendien vermeld dat de uitgave geschiedt ‘Voor Rekening en ten Voordeele van de Nederd. Gereformeerde Gemeente’.
Enkele briefjes vermelden een prijs: per stuk 2 duiten (1800-1815), 1 gulden per jaar (1800), of 2 gulden per jaar (1809).

Inhoud
Overzicht van de kerkdiensten gedurende een week in de hervormde kerken en de Waalse kerk in Utrecht, met vermelding van de dienstdoende predikanten. Bij de hervormde diensten wordt tevens de bijbeltekst genoemd die in de preek wordt behandeld. Het overzicht van de diensten begint met de zondag.
Vanaf maart 1783 wordt ook de catechisatie op donderdagmiddag in het Martinigasthuis vermeld.

Relatie tot andere periodieken
In 1886 werd de rol van de predikbeurtenbriefjes overgenomen door Het Utrechtsch Predikbeurtenblad (1886-1941, 1944-1945), later door Hervormd Utrecht (1945-1993) en Kerk in de Stad (1993-heden).

Exemplaren
¶ Utrecht, Het Utrechts Archief, bibliotheek: predikbeurtenbriefjes Hervormde Gemeente Utrecht, PK: XV D 1. De exemplaren van vóór 1816 zijn: 1789 (nr. 13), 1793 (nrs. 41 en 42), 1796 (nr. 22), 1799 (nr. 17), 1800 (nrs. 6 en 27), 1809 (nrs. 40 en 44), 1810 (nr. 12) en 1815 (nr. 18).

Bronnen
¶ Het Utrechts Archief (HUA), archief 702 (Stadsbestuur van Utrecht 1577-1795) deel 121-41 (resoluties van de vroedschap 1714/1715) (geraadpleegd op cd-rom)
¶ HUA, archief 702 deel 121-107 (resoluties van de vroedschap 1782/1783) (geraadpleegd op cd-rom)
¶ HUA, archief 702 deel 121-128 (resoluties van de vroedschap 1790/1791) (geraadpleegd op cd-rom)
¶ HUA, archief 702 deel 123-35 (minuten van de resoluties van de vroedschap 1732/1733)
¶ HUA, archief 702 deel 123-56 (minuten van de resoluties van de vroedschap 1753/1754)
¶ HUA, archief 703 (Stadsbestuur van Utrecht 1795-1813) deel 1-3 (notulen van de Municipaliteit, 14 aug. 1795-3 nov. 1795)
¶ HUA, archief 709 (archieven, bewaard bij het stadsbestuur van Utrecht) deel 2057 (rekest van regenten van het gasthuis aan de Vroedschap […] 1783).

Literatuur
¶ Mieke Breij, ‘Predikbeurtenbriefjes van de Hervormde Gemeente te Utrecht’, in: Kerk in de Stad 25 (2018), augustusnummer, p. VIII.

Jac Fuchs
update 9-12-2022