Samenspraak, tusschen de Klapperman van Staat, en de Patriot (1781)

Titelbeschrijving
Samenspraak, tusschen de Klapperman van Staat, en de Patriot, gehouden in zyne Nagtwandeling door de Stad Rotterdam, Op den 26. december 1780. Ter gelegenheid van het onverwagte nieuws, dat de Engelsche aan ons den oorlog hadden verklaart.
¶ Nog in 1781 verschenen hiervan een Eerste vervolg en een Tweede en laatste vervolg.
¶ Het eerste vervolg (nr. 2) heeft als titel: Samenspraak […] Patriot, op twee onderscheide avonden gehouden, aan het huis van den laatst genoemden, met een in ’t gezelschap komende Schipper.
¶ Het tweede vervolg (nr. 3) heeft Samenspraak […] Patriot, op verscheide tyden gehouden.

Periodiciteit
Datering is overeenkomstig het impressum. Vermoedelijk zijn er niet meer dan 3 afleveringen verschenen. Men kan zich afvragen of het hier een tijdschrift betreft, of een korte reeks pamfletten.

Bibliografische beschrijving
De afleveringen zijn alle in octavo. Nr. 1 bevat XII + 88 doorgenummerde pagina’s. Het geraadpleegde exemplaar heeft daarnaast enkele pagina’s als een soort omhulsel, onder meer bevattend een french title en een fondslijst van Ary Vis (dit duidt erop dat deze laatste uitgever-boekverkoper er een soort eigen uitgaafje van heeft willen maken). Nr. 2 heeft VIII + p. 81-168; nr. 3 slechts p. 169-170 (inclusief titelpagina).
Het voorwerk van de nrs. 1-2 bevat uitvoerige, zij het tamelijk inhoudsloze berichten van de auteur. In beide gevallen hebben de versozijden van de titelpagina de mededeling dat geen exemplaren voor echt worden erkend dan middels de handtekening van de uitgever; die daar dan ook inderdaad te vinden is.

Boekhistorische gegevens
Titelpagina’s: ‘Te Rotterdam, By Gerrit Manheer, Boekverkooper, [nrs. 2 en 3: over het Stadhuis] 1781’.
In de Leydse Courant van 2 maart 1781 vindt men dat ‘het zoo algemeen voldoende Werkje’, ‘zynde zeer geschikt om voor Presentjes naar America gezonden te worden’ behalve bij Manheer ook verkrijgbaar is: ‘Amsterdam de Erve Houttuin; Dord Blussé; Delft de Groot; Schiedam Poelman; Gouda Verblaauw; ’s Hage G. du Mee; Haarlem Walree; Utrecht G.T. van Paddenburg; Leyden de Pecker; en verder in de genoemde en andere Steden by de Boekhandelaars’.
De prijs voor het eerste vervolg (=nr. 2) was 12 stuivers (advertentie 11 april 1781). Voor het ‘2de en laatste vervolg’ (=nr. 3) adverteert Manheer in zijn Naamlijst Rotterdam over de maand april 1781. Ook hier wordt de prijs van 12 stuivers genoemd. De drie ‘stukken’ tezamen kosten ƒ 1:16, aldus de naamlijst over juni 1781.

Nr. 1 kent een tweede druk, aangegeven door Tweede en verbeterde druk onder de titel. Deze verscheen al na veertien dagen; wie weet zou een derde druk moeten volgen (aldus het eerste vervolg, p. IV). De tweede druk bevat slecht 80 arabisch genummerde pagina’s en kostte eveneens 12 stuivers (advertentie 16 maart 1781).

Inhoud
Gebruikmakend van het imago van het personage ‘klapperman’ – met de connotaties waakzaamheid, tijdsbesef, waarschuwing voor gevaar – informeert de klapperman zijn medeburger, een eenvoudige patriot, over de doelstellingen van de Britse politiek in verleden en heden: immer de ondergang van de Republiek op het oog hebbend. Dat leidt tot uitvoerige historische uiteenzettingen, bijvoorbeeld over het verloop van de zeeoorlogen tegen Engeland.
In de vervolgen komt het verloop van de oorlog aan de orde; bijvoorbeeld de financiering van de oorlog, de bezetting van St. Eustatius; de voordelen van de kaapvaart (mede ondersteund door patriotse vrouwen!), de groeiende armoede in de Republiek. In het eerste vervolg worden de ervaringen van een schipper gebruikt, om die man zijn nare ervaringen met de Engelsen in het verleden te laten vertellen (hij was al twee keer gevangengenomen, in vredestijd). De afleveringen worden soms besloten met een gedicht.
De klapperman kreeg steun in de onbeduidende Brief van een eenvoudig Nederlander aan den Klapperman van staat, naar het aanhooren van zyne samenspraak (z.j.) Van de ‘Klapperman’-identiteit maakte zich meester de orangistische en orthodoxe schrijver van de Aanspraak en nieuwe-jaars wensch van den Klapperman van staat, aan alle hooge en laage staats- en stands-persoonen, in Nederland; op den eersten dag des jaars 1782 (Alöm te bekoomen). Hierin deed de auteur een aanval op de patriotse gezindheid van de oorspronkelijke klapperman; hij verdedigde Engeland en voer uit tegen allerlei patriotse periodieken.
Dit leidde tot een forse tegenaanval van de oude klapperman, in diens Klappermanniana ofte aanspraak, benevens eenige vrymoedige reflectien en onnoosele vrage, gedaan door den ouden aan den nieuwen Klapperman van staat (1782).

Exemplaren
STCN 166232149 en 166231789 (2e druk)
¶ Full text eerste druk en tweede verb. druk

André Hanou