Saturdagsche Departementaale Courant van den Rhyn (1800)

Titelbeschrijving
¶ Saturdagsche Departementaale Courant van den Rhyn.

Periodiciteit
Nr. 1 verscheen op zaterdag 4 januari 1800; daarna wekelijks op zaterdag. Nr. 8 is de laatst bekende aflevering, gedateerd 22 februari 1800. Mogelijk zijn er hierna nog enkele afleveringen verschenen.
Het snelle einde was het gevolg van een klacht die enkele dagen eerder bij het stadsbestuur van Utrecht was ingediend, omdat het blad het octrooi van de Utrechtsche Courant zou schenden.

Bibliografische beschrijving
Een tweezijdig bedrukt vel papier van 450 x 260 mm (hoog x breed). Beide zijden zijn in twee kolommen bedrukt en hebben tevens een marge met tekst die, 900 gedraaid, in tweemaal twee kolommen gezet is.
Bovenin het titelblok staat de leus ‘Vryheid. Gelykheid. Broederschap’, met daaronder het verschijningsjaar en het volgnummer van de krant, waarna de titel over drie regels volgt. Onderin staan de dagaanduiding en de vermelding van het zoveelste jaar der Bataafsche Vryheid.

Boekhistorische gegevens
Colofon: ‘Te Utrecht, by de wed. J. van Rossum, nu Fluch’ (of: Fluck).
Weduwe Van Rossum werd op 5 januari 1755 als Johanna Schouten (1755-1823) in Utrecht gedoopt. Haar vader was uitgever Anthoni Schouten en haar moeder was een Van Paddenburg. Op 25 december 1783 trouwde Johanna met de boekhandelaar/boekbinder Jacob van Rossum (†1795). Na zijn overlijden op 31 december 1795 zette zij de boekhandel aan de Oude Gracht voort. Op 20 augustus 1797 hertrouwde zij in De Meern met de Zwitser Johan Caspar Fluck. Ze overleed ‘zonder beroep’ op 15 augustus 1823 in Utrecht.
Op 22 februari 1800 behandelde het stadsbestuur een klacht van boekhandelaar-courantier Johannes van der Schroeff over ‘de Departementale Zaterdagsche Courant’ die werd uitgegeven door de weduwe Van Rossum. Van der Schroeff vond dat de weduwe zijn octrooi op een Utrechtse krant, dat hij met drukker Jan de Leeuw op 3 april 1797 had verworven, had geschonden. Bovendien speelde zijn partner De Leeuw, ooit werkzaam in Dordrecht, volgens hem dubbelspel door ook de Saturdagsche Departementaale Courant van den Rhyn te drukken.
Weduwe Van Rossum had echter tijdens haar verhoor door de gecommitteerden ter directie van Stads Financiën niet willen vertellen of de krant binnen of buiten de stad Utrecht werd gedrukt. Het bestuur stelde daarom de klacht ter hand van de Algemeene Aanklager, die moest onderzoeken of hier een zaak van moest worden gemaakt.
In dit onderzoek zal zijn meegenomen de vraag of weduwe Van Rossum zich eveneens kon beroepen op een octrooi, in het bijzonder van het Departement van de Rijn. De provincie Utrecht was immers sinds de bestuurlijke herindeling van de Republiek op 30 maart 1799 – als gevolg van de staatsregeling voor het Bataafse volk van 1 mei 1798 – in dit departement opgegaan, met Arnhem als bestuurlijk centrum. Voor zover bekend is er echter geen octrooi bij het departementaal bestuur aangevraagd.
Van de afloop van deze zaak is in de Utrechtse archieven geen spoor meer te vinden. Het lijkt erop dat weduwe Van Rossum en De Leeuw eieren voor hun geld gekozen hebben en de uitgave begin maart 1800 hebben gestaakt.

Inhoud
De krant bevat uitsluitend op land geordende nieuwsberichten. De tekst dient als volgt gelezen te worden: eerst de twee kolommen van de voorpagina, dan de twee kolommen van de keerzijde, daarna de vier kolommen van de marge links op de keerzijde, en ten slotte de vier kolommen van de marge rechts op de voorzijde. Er staan geen advertenties in. 
Het nieuws uit de Bataafsche Republiek in de krant van 4 januari komt vrijwel overeen met dat in de Utrechtsche Courant van 30 december en 3 januari: het geeft een verslag van de Vergadering van de Eerste Kamer van het Vertegenwoordigend Lichaam d.d. 28 december 1799 en meldt de executie van de Capitein Lieutenant Cunio en een matroos. 
Het buitenlandse nieuws, voornamelijk politiek nieuws en militaire ontwikkelingen, vertoont soms gelijkenis met dat in de Utrechtsche Courant van de dagen ervoor. Zo is het relaas in de krant van 22 februari over een zitting van het Engelse Lagerhuis op 3 februari een uitgebreidere versie van het artikel daarover in de Utrechtsche Courant van 19 februari. Ook het nieuws uit Wenen was in de Utrechtsche Courant van drie dagen daarvoor al gepubliceerd.

Relatie tot andere periodieken
Het in 1797 door het Utrechtse stadsbestuur verleende octrooi voor de Utrechtsche Courant moet de doodsteek zijn geweest voor de Saturdagsche Departementaale Courant van den Rhyn.
Vermoedelijk is bij het schrijven van deze krant gebruik gemaakt van het correspondentennetwerk van de Utrechtsche Courant.

Exemplaren
¶ Utrecht, Het Utrechts Archief: sign. bibliotheek PK XXVIII H 22: nr. 1 (4 januari 1800)
¶ Utrecht, Het Utrechts Archief: sign. bibliotheek PK XXVIII H 21: nr. 8 (22 februari 1800).

Bronnen
¶ Utrecht, Het Utrechts Archief: archief 703 (Stadsbestuur van Utrecht 1795-1811), inv.nr. 1-12 (notulen van het stedelijk bestuur 18 oktober 1799–12 mei 1800)
¶ Arnhem, Gelders Archief: archief 0016 (gewestelijke besturen in de Bataafs-Franse tijd), inv.nr. 774 (index op de notulen en resoluties van het Departementaal Bestuur van den Rhijn, 1799 oktober t/m 1800 maart (zonder resultaat online geraadpleegd v.w.b. de letters A t/m D, F, L en O t/m S).

Literatuur
¶ Mr. W.P. Sautijn Kluit, ‘Hollandsche en Fransche Utrechtsche Couranten’, in: Bijdragen en Mededeelingen van het Historisch Genootschap gevestigd te Utrecht deel 1 (1878), p. 26-168, aldaar p. 148-149
¶ S. Muller Fz., Catalogus van het archief der Staten van Utrecht 1375-1813 (Utrecht 1915), aldaar p. 92-93 en 95-96 (over de staatsindeling rond 1800). 

Jac Fuchs