Schei- en Huishoudkundig Magazijn (1809)

Titelbeschrijving
Schei- en Huishoudkundig Magazyn.

Periodiciteit
In 1809 verschenen van dit blad 3 afleveringen (‘stukken’), die samengevoegd werden tot het eerste deel. Meer afleveringen hebben niet bestaan. Was het de vernietigende recensie in de Schouwburg van In- en Uitlandsche Letter- en Huishoudkunde die de redacteur de moed in de schoenen deed zinken? Anders was het blad wel ter ziele gegaan door de strenge censuurwetgeving in 1810/1811.

Bibliografische beschrijving
Deel 1 telt VIII + 371 pagina’s in groot octavo. De lay-out verraadt niets van de oorspronkelijke drie losse afleveringen.

Boekhistorische gegevens
Uitgegeven in Den Haag, bij de firma Immerzeel en Comp.
Prijs van deel 1: ƒ 3:-.

Medewerkers
De naam van Daniël CRAANEN (†ca. 1813) staat als auteur/redacteur vermeld op de titelpagina: ‘Lid van het Bataafsch Genootschap der Proefondervindelyke Wysgeerte te Rotterdam, en Doktor in de Geneeskunde enz. aldaar’. Hij had als scheikundige/apotheker een sterke belangstelling voor de industrie.

Inhoud
Saakes beschrijft de inhoud van deel 1 in zijn Naamlijst van maart 1809 (p. 20-21) als volgt:

1. Proeve over de Volmaking der Scheikundige Wetenschappen in Frankrijk, naar het Fransch van den Hr. Chaptal, en met Aanmerkingen vermeerderd door Dr. D. Craanen. 2. De Scheikunde in hare betrekking tot de Nationale Huishoudkunde, geschetst in eene Redevoering, door Dr. D. Craanen. 3. Berigt van den Hr. F. Ermerins over de Meekrap, aan Directeuren der Holl. Huish. Maatsch. 4. Scheikundige Memorie over het ontdekken der Meekrapvervalsching, enz., ingeleverd aan de Holl. Huish. Maatsch. te Haarlem, door Dr. D. Craanen. 5. Berigt wegens eene behandeling door den Hr. Bralle van Amiens uitgevonden, om den Hennip in twee uren tijds, en in alle jaargetijden te doen rooten, zonder deszelfs hoedanigheid te veranderen; op last van den Minister van Binnenl. Zaken in Frankrijk algemeen kenbaar gemaakt; overgenomen uit het Bulletin de la Société d’Encouragement pour l’Industrie Nationale, door Dr. P.H. Hoevenaar, te Amst. 6. Mengelwerk, medegedeeld door Dr. M. van der Willigen te Rottm. 7. Wet, betrekkelijk nuttige Ontdekkingen, en de middelen, om den eigendom te verzekeren aan den genen die bekend zullen worden, derzelver uitvinders te zijn; gegeven te Parijs 7 Jan. 1791. 8. Keizerlijk Decreet, betreffende de Prijzen, welke om de tien jaren zullen worden uitgedeeld aan Werken van Wetensch., Letterk. en Kunsten; en 9. Belangrijke bijzonderheden over het Salpeter; getrokken uit de Elemens de Chemie van den Hr. J.A. Chaptal, uit het Repertorij of Arts, en uit de Annales de Chemie, door Dr. D. Craanen.

De recensent van de Vaderlandsche Letteroefeningen is lovend over het initiatief van Craanen om een tijdschrift te beginnen waarin aandacht is voor de invloed van scheikunde op het ‘Fabrijkwezen’ en vindt het terecht dat ‘het Z.M. behaagd heeft, om, door middel van den Minister van Binnenlandsche Zaken, hetzelve aan de Landdrosten te doen toezenden’. Wel waren er wat kleinigheden, onder andere met betrekking tot ‘taal, spelling en woordschikking’ (1809-I, p. 225-119).
De Algemeene Konst- en Letter-Bode is niet minder positief. Het tijdschrift is onontbeerlijk voor geleerden en ongeleerden, en ‘nuttig voor den bloei en de welvaart van een geheel land, zoo wel als ter opwekking van nationale industrie’. Ook hier klinken wat kritische geluiden over de schrijfstijl van Craanen (21 april 1809, p. 252-255).
Buitengewoon kritisch daarentegen is de Schouwburg van In- en Uitlandsche Letter- en Huishoudkunde (deel 6, Beoordelingen, 1809, p. 270ff). De recensent vond dat Craanen te veel had overgenomen van Franse scheikundigen. De Franse situatie waarover zij hadden geschreven, is immers verre van identiek aan de Nederlandse. Craanen had kunnen volstaan met een ‘beknopt en zakelijk uittreksel’. Ofschoon Craanens kennis van zaken telkens weer wordt benadrukt, klinkt ook het dodelijke oordeel:

Een oordeelkundig Redacteur moet alleen het volstrekt noodige weten uit te kiezen, om niet den schijn op zich te laden, als wilde hij gebrek aan eigen’ vinding door den arbeid van anderen, of wat aan de volledige belangrijkheid der stoffe ontbreekt, door eenige bladzijden schrifts meer, dan vereischt wordt, vergoeden.

Relatie tot andere periodieken
Uit de inhoudsbeschrijving bij Saakes blijkt dat er tussen het oorspronkelijk werk ook vertalingen bij zitten, uit: Bulletin de la Société d’Encouragement pour l’Industrie Nationale (1801-1943), het Repertory of Arts, Manufactures, and Agriculture.Consisting of Original Communications, Specifications of Patent Inventions, Practical and Interesting Papers, selected from the Philosophical Transactions and Scientific Journals of all Nations (1794-1825), en de Annales de Chimie (1789-1914).

Exemplaren
¶ Amsterdam, Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis: KNAW AB S 1

Literatuur
¶ H.W. Lintsen (red.), Geschiedenis van de techniek in Nederland. De wording van een moderne samenleving 1800-1890, deel 4 (Zutphen 1993), p. 164
¶ A.C. Kruseman, De Fransche wetten op de Hollandsche drukpers 1806 tot 1814 (Amsterdam 1889), p. 165.

Rietje van Vliet