Titelbeschrijving
Den Schiedamse Saturnus.
¶ Titelvariant: Schiedamse Saturnus.
Periodiciteit
Het tijdschrift verscheen van 24 juni 1713 t/m 16 september 1713, eenmaal per week op zaterdag (nrs. 1-13), en van 13 november 1713 t/m 8 januari 1714 eenmaal per week op maandag (nrs. 1-8). De reden voor de onderbreking was een ruzie tussen de auteur en de uitgever. De tweede reeks verscheen bij een andere uitgever.
Bibliografische beschrijving
Elke aflevering beslaat 4 pagina’s in kwarto. De eerste reeks wordt voorafgegaan door een waarschijnlijk apart uitgegeven voorwoord, ‘Saturnus aan den lezer’. De tweede reeks heeft ‘Den Schiedamse Saturnus aan den lezer’ als voorwoord. Beide voorwoorden zijn door de auteur ondertekend. Alleen de tweede reeks heeft een titelpagina, met (drukkers?)vignet. De nrs. 12-13 uit de eerste reeks en de nrs. 3-8 uit de tweede reeks zijn voorzien van een Saturnus-vignet.
Boekhistorische gegevens
Plaats van uitgave is Schiedam (eerste reeks) en Rotterdam (tweede reeks).
De uitgever van de eerste reeks, Pieter de Vries (begraven 14 juni 1741 in Schiedam), was op 1 december 1711 aangesteld als stadsdrukker van Schiedam en woonde vanaf in ieder geval 1713 tot zijn dood op de Dam in Schiedam. De stoklijst bij de eerste reeks luidt:
Te Schiedam, gedrukt bij Pieter de Vries, Stads Drukker en Boekverkooper, en worden ook verkogt tot Rotterdam by de voornoemde de Vries, in de korte Hoofdsteeg, als mede by de Boekverkoopers in alle de Steden.
De uitgever van de tweede reeks, Pieter van der Veer, was drukker in Rotterdam in dezelfde straat als waar De Vries zijn winkel had, de Korte Hoofdsteeg. De stoklijst bij de tweede reeks meldt:
Gedrukt voor den Autheur, en zijn te bekomen te Rotterdam by Pieter van der Veer, t’Amsterdam by Andries van Damme, en in alle Steden by de Boekverkopers.
Blijkens de voorrede bij de tweede reeks zijn er in Amsterdam en Haarlem nadrukken van het blad gemaakt. De auteur attaqueert daar ‘een Haarlemse konkel’ en de Amsterdamse uitgever Jacobus van Egmont als makers van nadrukken. Dat is echter niet te controleren vanwege het schaarse aantal overgeleverde exemplaren.
De Saturnus is nooit herdrukt.
Medewerkers
De auteur van de Schiedamse Saturnus is Cornelis VAN DER GON (1660-1731). Van der Gon had eerder enkele treurspelen en gelegenheids- en politieke gedichten gepubliceerd. Hij is geboren in Alphen aan den Rijn en woonde vanaf 1669 in Haarlem. In 1699 verhuisde hij naar Schiedam, waar hij dat jaar trouwde met Antonia Engels (1663-1743). Omstreeks 1703 werd hij luitenant bij de Admiraliteit op de Maze.
Op 17 juni 1713 vroeg hij het stadsbestuur ‘permissie om eenige Merkuren wekelyks te mogen uitgeven’ en twee dagen later kreeg hij toestemming: ‘Het versoek van den Lieut: vander Gon […] is geaccordeert mits sig onthoudende van aanstootelyke saken en woorden so ten opsigt van Politie als Kerk en den goeden naam en faam van particulieren’. Enige maanden later kreeg hij ruzie met zijn uitgever, Pieter de Vries. De uitgave werd half september gestaakt en twee maanden later hervat bij Pieter van der Veer.
In januari 1714 probeerden de burgemeesters te bemiddelen in de ruzie tussen Van der Gon en De Vries, ‘beiden over den andere klagende wegens scheldwoorden en publijke schriften tegens elkanderen uitgegeven’: hun werd ‘ernstig aangesegt dat se sig voortaan sullen hebben te wagten van malkanderen in naam of faam te lederen’. Twee dagen later moesten de burgemeesters weer ingrijpen: Van der Gon en De Vries,
different hebbende over wedersijdse Reekeningen, dewelke geexamineert, en daarop gedelibereert sijnde, is na wedersijdse overgivte verstaan, dat de Vries eens sal betalen aan vander Gon ses gld: en hij vander Gon sal restitueren de Boeken bij de Vries aan hem geleent, blijvende de wedersijdse Rekeningen gemortificeert.
De datum van deze uitspraak viel samen met de verschijning, bij Pieter van der Veer, van de laatste aflevering van Den Schiedamse Saturnus. Toeval?
Inhoud
De Schiedamse Saturnus is bedoeld als satirisch blad, met vooral commentaar op en verhalen over buitenlandse gebeurtenissen en de daarbij betrokken personen (nasleep Spaanse Successieoorlog). In politiek opzicht is het blad anti-Frankrijk tout court en wat Engeland betreft anti-jacobieten en anti-Tories. Het is daarom als orangistisch te kwalificeren.
Religieus gezien is het zeer antikatholiek. Of de auteur zelf gelovig gereformeerd was, valt te bezien. In nr. 2 van de eerste reeks (1 juli 1713) vertelt hij dat een lezer ‘hem de naam van Atheïst gaf; om dat Saturnus […] de vaste loop der dingen van het Geheel Al niet kon begrypen’. De auteur bekent noch ontkent zijn eventuele ‘atheïsme’.
In het blad komen slechts zéér sporadisch Latijnse en Franse woorden of frasen voor. Van der Gon verklaart zelf dat hij zijn ‘Moertjes taal’ niet wil verbasteren, want men kan daarin alles even goed zeggen ‘als de Signjoriale Latinisten in hunne taal doen’ (eerste reeks, nr. 10). Met (de letterkundige voorkeur voor) goden en schrijvers van de Oudheid wordt vooral de spot gedreven.
De lezer speelt geen rol (al wordt hij soms even aangesproken), behalve in de al aangehaalde nrs. 2 en 3 van de eerste reeks (8 juli 1713). Daarin somt Van der Gon drie uiteenlopende suggesties van lezers op: (1) zijn blad moet ‘alleen zedig voor de Geleerden’ zijn; (2) het moet geschreven zijn ‘op een gemeene trant […] voor de burgerlyke Luitjes, die tussen mal en vroed leven’; (3) het moet ‘op een zotte manier’ geschreven zijn en aldus ‘met een fluweel lapje over de malle geesten’ strelen. De derde heeft zijn voorkeur.
Relatie tot andere periodieken
De auteur van Den Schiedamse Saturnus fulmineert niet tegen andere bladen. Of hij de Amsterdamse Merkuur van Jan van Gysen kent, blijkt nergens uit. En of de Saturnus geïnspireerd is op bijvoorbeeld Doedijns’ Haagse Mercurius, is evenzeer onbekend.
Jacob Campo Weyerman schreef over de Saturnus in zijn Rotterdamsche Hermes nr. 2 (17 september 1720), en nr. 32 (27 februari 1721).
Exemplaren
¶ STCN 171383036
¶ Full text eerste reeks (editie Schiedam)
Bronnen
¶ Gemeentearchief Schiedam, Stadsbestuur tot 1795, inv. nr. 305 (Register van certificatiën en akten, 1686-1713), d.d. 1 december 1711
¶ Idem inv. nr. 356 (Besogneboek Burgemeesters), d.d. 17 en 19 juni 1713, 6 en 8 januari 1714.
Literatuur
¶ Anna de Haas, Wie de wereld bestiert, weet ik niet. Het rusteloze leven van Cornelis van der Gon, dichter en zeekapitein, 1660-1731 (Amsterdam 2008)
¶ Anna de Haas, ‘Iets over de Schiedamse Saturnus’, in: Mededelingen van de Stichting Jacob Campo Weyerman 26 (2003), p. 59-62
¶ NNBW, lemma Van der Gon.
Anna de Haas
Je moet ingelogd zijn om een reactie te plaatsen.