Slypscheermes (1709)

Titelbeschrijving

  1. Discours tusschen een Teemscher en een Slypscheermes, wegens het overgaan van Doornick, en het geene tot noch toe in deze campanje is voorgevallen
  2. De Disperate Slypscheermes, tegen zijn landsman Monsieur Villars
  3. Derde t’Samenspraak, tusschen de Slypscheermes, de Teemscher en een Westfaalse Smith over de tegenwoordige tyt. Hier worden eenige miraculeuse voorvallen by verhaelt
  4. Vierde Discours; tusschen een Teemscher en een Slypscheermes, met Kamme Bryl, en een Ketel-lapper. Verhalende het tegenwoordige nieuws
  5. Vyfde Discours, tusschen een Smith, de Teemscher en een Slypscheermes. Toegepast op de tegenwoordige tyt. Hier is by-gevoegt de Nieuvve rariteit-kast
  6. Sesde Discours, wegens het overgaan der sterke citadelle van Doornik, tusschen de Slypscheermes, Teemscher, Kamme Brylle en de Smith
  7. De Verjachte Glas-Kramer, komende uyt Bergen in Henegouwen, brengende aan Monsieur Slypscheermes en sijn gemalin de tijdinge van de bataille die daar ontrent is voorgevallen 
  8. Openhertigh Discours wegens het overgaan van Bergen, in Henegouwen. en de campagne van ’t jaar 1709.

Periodiciteit
Verschijningsdata vallen enigszins te reconstrueren. Het beleg van Doornik (Tournai) door de Geallieerden begon op 24 juni 1709 en de stad werd door hen ingenomen op 2 september. De eerste zes afleveringen zullen dus in die periode verschenen zijn. Aan het eind van de Sesde Discours staat een ‘P.S.’ waarin de Smith komt aangerend met het bericht dat ‘de Geuse Monts berent [bestormd]’ hebben. Het beleg van Bergen (Mons) duurde van 25 september tot 22 oktober, wat de laatste twee afleveringen in die periode situeert. Opmerkelijk is het ontbreken van gesprekken over de slag bij Malplaquet (11 september).

Bibliografische beschrijving
Elke aflevering telt 4 pagina’s kwarto: een titelpagina plus 3 pagina’s tekst in proza. Alle afleveringen zijn ongepagineerd. Sommige afleveringen hebben op de titelpagina een vignet, maar steeds een ander. De Verjachte Glas-Kramer heeft een motto: ‘Die Erg denkt, vaar Erg, enz.’. Alleen de nrs. 3 t/m 6 zijn genummerd.

Boekhistorische gegevens 
Alle impressa zijn fictief:

  1. Gedrukt voor de Liefhebbers van wat Nieus. 1709
  2. Gedrukt voor de Liefhebbers van sulke Historien. Anno 1709
  3. Gedrukt voor de Lezers, tot vermaak van de Lachchers. 1709
  4. Gedrukt in het sevende Jaar van Vrankrijks Triumphe
  5. Gedrukt voor de Liefhebbers
  6. Gedrukt voor de Liefhebbers
  7. Gedrukt te Mons, In het Portrait van Emanuel van Beyeren, Die verspeelt heeft al zijn Eyeren
  8. geen impressum.

Inhoud 
Gesprekken over het beleg en de inname door de Geallieerden van Doornik en Bergen. De berichten daarover halen de sprekers uit de ‘Fransche Nouvelles’, uit een niet nader benoemde krant en uit doorvertelde verhalen. 
Vaste sprekers in alle afleveringen zijn twee vrienden, de Slypscheermes en de Teemscher. Villars, de enige ‘echte’ gespreksdeelnemer, treedt alleen op in de tweede aflevering, tevens de enige waarin de Teemscher niet optreedt. In de laatste aflevering (Openhertigh Discours) verschijnt een ‘oud soldaat’, aangeduid als ‘Rooms Cavaillier’.
Verdere gespreksdeelnemers marskramers en ambachtslui. De Slypscheermes is een scharensliep, de Teemscher, die Jaco heet, is een zeefmaker (zie WNT onder teems, teemsen) en Kamme Bryl een marskramer met kammen en brillen. De Glas-Kramer wordt in de tekst Glaasker genoemd. De andere beroepsbenamingen spreken voor zich.
De sprekers zijn van verschillende nationaliteiten. De Slypscheermes komt, net als (Claude Louis Hector de) Villars, uit Frankrijk. De Smith komt uit Westfalen. Beiden spreken krakkemikkig Nederlands naar hun Franse resp. Westfaalse herkomst. Alle andere personages, ook de ‘Rooms Cavaillier’, spreken min of meer gewoon Nederlands. Hun herkomst is onduidelijk. De Slypscheermes is pro-Frans en zeer ‘Kattelijk’ (katholiek), de Teemscher is misschien ook pro-Frans, in ieder geval steeds loyaal aan zijn vriend. De loyaliteiten van de anderen zijn onduidelijk, maar niemand is uitgesproken pro-‘Geus’.
De anti-Franse strekking van het blaadje komt indirect tot uiting, in verhalen over onderbetaalde soldaten, deserteurs uit het Franse leger, over honger en wanhoop in de belegerde steden, waar maarschalk Villars niets aan doet. Zo verwijt de Slypscheermes hem dat hij Doornik niet ontzet heeft, ‘so de Koning hem bevoolen had’ (Disperate Slypscheermes). En Kamme Bryl zet koning Lodewijk voor schut: ‘O Louis! Louis! […] sta van de Kroon af, heb al lang’ noeg regeer, […] u fortuin is verloop, […] geef de Lante maar over, en denk zo gewon zo verloor’ (Vierde Discours). En passant gebeurt hetzelfde met het katholicisme. Zegt de vrome Slypscheermes: ‘ik bid en smeke alle daeg, dat de Frans moog Floreer, ’t is of d’Heil’g geen Mirakel meer kan doen’ (Sesde Discours).

Relatie tot andere periodieken 
Volgens Haks (p. 203) is Slypscheermes een navolging van de Harlequin-blaadjes van Jan van Gijsen, waarbij hij de drie Harlequins van Jan Pook blijkbaar toeschrijft aan Van Gijsen. De drie afgebeelde titelprenten (p. 200-202) zijn echter afkomstig uit een geanonimiseerde roofdruk uit 1709 van Pooks drie Harlequins, die oorspronkelijk verschenen in 1708. De naam Pook figureert nergens in Haks’ boek. Voor zover bekend publiceerde Van Gijsen in 1709 zijn eerste en voorlopig enige Harlequin. Beiden, Pook en Van Gijsen, schreven hun Harlequin op rijm.
De overeenkomsten tussen de Harlequins en Slypscheermes zijn (1) het onderwerp: de Spaanse Successieoorlog, maar dat mag in die jaren nauwelijks voor bijzonder kenmerk gelden, en (2) de gespreksdeelnemers van diverse nationale herkomst. Wie echter ‘samenspraak’ of ‘discours’ intikt in de STCN, ziet dat dergelijke dialogen over de actualiteit een lange voorgeschiedenis hebben.
Waarschijnlijk is deze Slypscheermes-reeks in 1710-1712 voortgezet, maar dan onder een vaste tijdschrifttitel: de Walse Mercurius. In die in dialoogvorm geschreven Mercurius nemen namelijk ook steevast een Slypscheermes, Teemscher en Smith deel aan de gesprekken.

Exemplaren 
STCN 292909950 en andere records
¶ Universiteit van Amsterdam, Bijzondere Collecties: Pfl. N h 13 t/m 20

Literatuur
¶ Anna de Haas, Jan van Gijsen (1668-1722), een journalistieke broodpoëet in de Jordaan (Amsterdam 2023)
¶ Donald Haks, Vaderland en vrede 1672-1713. Publiciteit over de Nederlandse Republiek in oorlog (Hilversum, 2013). 

Anna de Haas
update 30-9-2023