Staat en Letterkundig Journaal (1795)

Titelbeschrijving
Staat en Letterkundig Journaal.

Periodiciteit
Op 11 juli 1795 wordt voor nr. 1 van dit veertiendaags weekblad geadverteerd in de Rotterdamse Courant. De verschijningsdag is donderdag. Alleen de nrs. 2 en 3 zijn bewaard gebleven, gedateerd 2 en 16 juli 1795. Het ontbreken van verdere sporen van dit blad doet vermoeden dat het niet verder is verschenen. Mogelijk was er sprake van een te gering debiet.

Bibliografische beschrijving
Nr. 1 telt 16 pagina’s in octavo; de nrs. 2 en 3 tellen echter 20 resp. 24 pagina’s.
Het titelblok bevat de titel, het volgnummer en de verschijningsdatum. De paginanummering begint per aflevering opnieuw.

Boekhistorische gegevens
Genoemde advertentie noemt verkoopadressen in het hele land:

in ’s Hage by J. Plaat; Leiden Honkoop; Haarlem C. Plaat; Amsterdam A. vander Kroe; Delft M. Roelofswaart; Rotterdam Dirk Vis; Dordrecht Blussé en Zoon; Gorinchem Hornaar; Schiedam Poolman; Brielle Boers en Merkenburg; Gouda Verblaauw; Hoorn Vermandel; Enkhuyzen Franx; Alkmaar Harencarspel; Leeuwaarden Cahais; Franeker Romar; Harlingen van der Plaats; Groningen Zuidema; Zwol F. Clement; Deventer Brouwer; Campen J.F. Brok; Zutphen A. van Eidik; Arnhem Nyhoff; Harderwyk Kasteel; Utrecht Weduwe Terveen en Zoon; Middelburg W.A. Keel; Vlissingen Corbelyn; Zierikzee A. de Vos; Bergen-op-den-Zoom Riemsdyk en Bronkhorst; ’s Hertogenbosch Pallier; Breda Weduwe Onkoop.

Wie het blad heeft gedrukt en/of uitgegeven, is niet bekend. Het zou de Hagenaar Johan Plaat geweest kunnen zijn, die bovenstaande lijst aanvoert en die in juni/juli 1795 in dienst kwam van de Provisionele Regering. In juni 1795 werd zijn broer Christiaan Plaat uit Haarlem, die eveneens in de lijst wordt genoemd, aangesteld tot directeur van de nieuwe landsdrukkerij. In de overgangsperiode die daarop volgde, zou ook hij het Journaal uitgegeven kunnen hebben.

De advertentie meldt tevens dat het blad 1½ stuiver zal gaan kosten. Nr. 3 eindigt echter met een prijsopgave voor deze dikkere aflevering: 2¼ stuiver (slecht leesbaar).

Inhoud
Het Journaal is een rommelig opgezet nieuwsblad, zonder focus en met weinig brille geschreven. De advertentie beschrijft de inhoud en opzet van nr. 1 als volgt:

Korte Schets der Tegenwoordige Staat van Frankryk, Groot-Brittanje, Duitschland en Aangrenzende Ryken, Denemarken en de Vereenigde Nederlanden; benevens het belangrykste Nieuws aldaar voorgevallen; Korte Schets van den Tegenwoordige Staat der Wetenschappen en Bericht van het Letternieuws in ons Gemeenebest, is den inhoud van het 1ste Nommer van het Staat- en Letterkundig Journaal, een geheel Nieuw Werk, waarin den Lezer, met een opslag van het oog, al het belangrykste vind, dat hy anders in eene meenigte Week- en Dagbladen, met veel tydverlies en nog dikwyls te vergeefsch zoeken moet […].

In de nrs. 2 en 3 wordt verslag gedaan van vredesverdragen tussen de Franse Republiek enerzijds en genoemde landen anderzijds. Ook aan de Noord-Amerikaansche Republiek en aan België wordt aandacht besteed: ‘onder deze naam zyn tegenwoordig de gewezene Oostenryksche, maar thans door de Fransche Geconquesteerde Nederlandsche Provincien bekend’.
De vrede is nog wankel. Opstanden en oorlogen temperen de vreugde maar voeden het elan van revolutiegezinden. Er spreekt uit het Journaal dankbaarheid jegens de dappere Fransen, opluchting wegens het einde van het regime van Robespierre en weerzin tegen de Engelsen en Oostenrijkers. Er staan korte berichten in over gevechten tussen de Franse en keizerlijke troepen, zoals over luchtballonnen die voor spionagedoeleinden worden gebruikt en de witte uniformen van de vijand die vervangen worden door groene uniformen.
De informatie over de Bataafse Republiek heeft betrekking op de bestuurlijke veranderingen die zich landelijk en in de provincies voltrekken. Enkele decreten worden kort samengevat (waaronder extra belastingen en inkwartiering Franse soldaten), nepnieuws wordt gerectificeerd door het Comité van Waakzaamheid.
Het letterkundig nieuws is afkomstig van genootschappen (prijsvragen). Nr. 3 bevat uitsluitend, en pagina’s lang, nieuws van de Maatschappij ter Bevordering van den Landbouw te Amsterdam.

Exemplaren
STCN 240054261
¶ Full text nrs. 2 en 3

Literatuur
¶ M. Schneider, De voorgeschiedenis van de Algemeene Landsdrukkerij (Den Haag 1939).

Rietje van Vliet