Stukken Betrekkelyk de Gebeurenissen in Friesland (1796)

Titelbeschrijving
Stukken Betrekkelyk de Gebeurenissen, welke onlangs in Friesland zyn voorgevallen.

Periodiciteit
Nr. 1, waarin wordt gerefereerd aan een resolutie d.d. 8 februari 1796, wordt aangekondigd in Saakes’ Naamlijst van april 1796 (p. 244). Er zijn voor zover bekend 9 ongedateerde afleveringen verschenen. In nr. 9 wordt een ingezonden brief aan de Nationale Vergadering van 29 maart 1796 geciteerd.

Bibliografische beschrijving
Iedere aflevering telt 8 ongenummerde pagina’s in octavo. In het titelblok staat de titel en het volgnummer.

Boekhistorische gegevens
Volgens attestatie bij Saakes is het blad te koop in Groningen, bij A.S. Hoitsema. De prijs van de afleveringen bedraagt ƒ 0:1:8.

Inhoud
Nog voor de komst van de Fransen waren de regenten in het gewestelijk bestuur van Friesland en stedelijk bestuur van Leeuwarden al naar huis gestuurd. Tussen de nieuwe bestuurders van stad en provincie tekende zich echter een onoverbrugbare kloof af. In het nieuwe stadsbestuur zaten voornamelijk radicale unitarissen, terwijl in gewestelijke bestuur gematigde federalisten de overhand hadden. De radicale revolutionairen verzamelden zich onder leiding van de doopsgezinde predikant Abraham Staal en uitgever Matthijs Koon in de volkssociëteit, en ageerden krachtig tegen alles wat riekte naar oranje of provinciaal bestuur. Zo werd de sociëteit een broeinest van politieke agitatie.
De tegenstellingen waren eind 1795 al zo verscherpt, dat men een referendum nodig achtte over de vraag of Friesland zich moest aansluiten bij de Nationale Vergadering, waar de vorming van een eenheidsstaat met een nationale constitutie bovenaan de agenda prijkte. De volksstemming zette echter de tegenstellingen nog meer op scherp; ook die tussen Leeuwarden en het gewest Friesland. Op 12 januari 1796 gaf het provinciaal bestuur bevel om de municipaliteit te arresteren, snel gevolgd door een tegencoup, waarbij de radicalen in stad én provincie naar de macht grepen. Nog twee coups volgden, in februari 1796, waarbij telkens de radicalen – onderling ook weer verdeeld – en gematigde revolutionairen elkaar afwisselden. Er volgde een periode van schrikbewind, gekenmerkt door politieke zuiveringen en standrechtelijke executies.
De Stukken Betrekkelyk de Gebeurenissen in Friesland hebben deze politieke, uiterst explosieve situatie als onderwerp. Friesland is de ‘speelbal van intrigues’, klinkt het reeds in de openingszin van nr. 1. De schrijver moet niets hebben van de radicaal-revolutionaire terreur en schrijft over de ‘Robespierriaansche verklikkers’ van het Committé van Waakzaamheid, dat zogenaamd de ‘woelingen van de Oranjeparty’ moet bestrijden maar feitelijk de naar Groningen gevluchte, ooit democratisch gekozen volksvertegenwoordigers vervolgt. Het tijdschrift bevat kopieën van brieven, missiven en declaratoirs van bijvoorbeeld griffier Dibbetz en van uitgeweken representanten als Beyma; en ingezonden brieven (anoniem).

Exemplaren
¶ Leiden, Universiteitsbibliotheek: PAMFLT 1796: III
Full text

Literatuur
¶ J.R. Kuiper, Een revolutie ontrafeld. Politiek in Friesland 1795-1798 (Franeker 2002).

Rietje van Vliet