Surinaamsche Courant (1790 e.v.)

Titelbeschrijving
Surinaamsche Courant. NB. Er zijn drie verschillende uitgaven die in de periode tot 1815 nu eens na elkaar, dan weer naast elkaar verschenen.
Surinaamsche Courant en Algemeene Nieuwstijdingen.
Surinaamsche Courant / The Surinam Gazette.

Periodiciteit
¶ De Surinaamsche Courant (I) verscheen in de jaren 1790-1795, aanvankelijk eenmaal per week maar na verloop van tijd tweemaal per week (op woensdag en vrijdag).
¶ De Surinaamsche Courant en Algemeene Nieuwstijdingen verscheen op dinsdag en vrijdag, van 1797-1805.
¶ De Surinaamsche Courant / The Surinam Gazette is de tweetalige voortzetting van voorgaande krant – onder het Engelse bewind waren slechts tweetalige kranten toegestaan – en verscheen in de jaren 1805-1814, op dinsdag en vrijdag. Op 1 februari 1814 wijzigde Fuchs de titel in Surinaamsche Courant (III).
¶ De Surinaamsche Courant (II) kwam op woensdag en zaterdag uit, van 1804 t/m 1817.
¶ De Surinaamsche Courant (III) kwam in 1814-1842 uit.

Bibliografische beschrijving
De Surinaamsche Courant (I) is in groot kwartoformaat, met tweekoloms opmaak. In het titelblok staat het wapen van Suriname als titelvignet.

De Surinaamsche Courant en Algemeene Nieuwstijdingen heeft in het titelblok het wapen van Suriname, de titel, het volgnummer en de datum; bovenin het motto ‘Vryheid, Gelykheid’. De opmaak is in drie kolommen, folioformaat.

De Surinaamsche Courant (II) voert t/m 10 april 1804 (nr. 29) als devies ‘Te weten hoe het elders gaat, voedt den geest en stut den staat’. Vanaf 18 april 1804 (nr. 30) luidt de spreuk: Der Waarheid toegedaan en van partijzugt Vrij’. De krant van 27 februari 1805 (nr. 17) heeft als devies ‘Relata Refero’ (vert. Ik vertel wat mij verteld is).
Bij de tweetalige kranten zijn de linker kolommen Nederlandstalig en de rechter kolommen Engelstalig.

Boekhistorische gegevens
¶ De Surinaamsche Courant (I) verscheen bij weduwe Tresfon Jr. (geb. Sara Johanna de Beer) en werd aanvankelijk gedrukt in de Geprivilegeerde Edele Directie en Landsdrukkerij van J.P. Lemmers. In de jaren 1794-1795 zal de Surinaamsche Courant wel in haar eigen (verhypotheekte) drukkerij zijn vervaardigd, aangezien een andere uitgave van haar, de Saturdagsche Courant van Nieuws, Smaak en Vernuft (1794), daar van de pers is gekomen: de colofon van die krant van 4 maart 1795 luidt ‘Gedrukt te Paramaribo in de eerste door de Edele Directie en het Land Gepriviligeerde Drukkery van de Wed. J. Tresfon Jr. in Huur by W.P. Wilkens’.
In 1785 had Sara de Beer wegens liquiditeitsproblemen haar drukpers verkocht. In december van datzelfde jaar heeft ze echter met financiële hulp van ‘Eerste Exploicteur’ Unico Wilkens een nieuwe drukkerij opgezet. In 1793 erfde Wilco Pieter Wilkens van zijn vader Unico Wilkens het eigendomsrecht op de drukkerij. Dit verklaart de vermelding van de naam van W.P. Wilkens in de colofon.
¶ De Surinaamsche Courant en Algemeene Nieuwstijdingen verscheen in 1797-ca. 1800 bij Wolphert Weijer Beeldsnijder en vanaf circa 1800 bij Julius Christiaan Otto Engelbrecht. De krant was een voortzetting van de Weeklyksche Surinaamsche Courant.
¶ De Surinaamsche Courant / The Surinam Gazette was een voortzetting van voorgaande krant. Engelbrecht had in 1805, toen onder het Engelse bewind nog slechts tweetalige kranten mochten verschijnen, zijn krant omgevormd tot de Surinaamsche Courant / The Surinam Gazette. De krant is in de korte tijd van haar bestaan verschillende keren in andere handen overgegaan. In 1811 was de firma Rens & Soulage eigenaar, later Rens & Fuchs (1812-1813) en in 1814 werd de in Keulen geboren Carel Jacob Fuchs alleen eigenaar van de drukkerij. Op 1 februari 1814 wijzigde Fuchs de titel in Surinaamsche Courant (III).
¶ De Surinaamsche Courant (II) werd t/m 10 april 1804 (nr. 29) gerund door drukker-uitgever Jacob Voegen van Engelen, de schrijver van de Surinaamsche Artz en van enkele bijdragen aan de Surinaamsche Nieuwsvertelder (1785-1793). Hij overleed reeds in hetzelfde jaar. Vanaf 18 april 1804 was de drukkerij in bezit van L.E.A. Heyman en Comp.; later alleen van L.E.A. Heyman. Daarna wisselden de drukkerij en deze uitgave van de Surinaamsche Courant in hoog tempo opnieuw van eigenaar: C.J. Karsseboom (1805-1808), A.T. Bordas en Comp. (1808-1809), P.L. de Rives (1809-1810) en H.J.G. Serres (1810-1817).
¶ De Surinaamsche Courant (III) werd uitgegeven door C.J. Fuchs. Na zijn overlijden in 1823 werd de drukkerij, en daarmee ook het courantierschap, voortgezet door de Erven C.J. Fuchs (1825-1836), J.L. Fuchs (1836-1840) en Fuchs en Camps (1840-1842).

De drie versies Surinaamsche Courant hadden wel degelijk iets met elkaar te maken. Van Kempen en Enser (2001) schrijven het volgende:

Er bestonden drie edities van, die elk afzonderlijk genummerd werden, en die bij verschillende drukkerijen werden gedrukt, terwijl bovendien geregeld van drukkerij werd gewisseld. Toch valt uit een ingezonden brief in de Surinaamsche Courant / The Surinam Gazette, nr. 19 van 5 maart 1813 op te maken dat de uitgevers dezelfde waren: de brief reageert namelijk op een stuk dat in een van de andere edities is verschenen. […] Deze drie edities [bevatten] geregeld dezelfde berichten en advertenties, werden afzonderlijk gezet, en ook evident gedrukt op uiteenlopende kwaliteiten papier.

Inhoud
Van Kempen (2002) beschrijft de inhoud als volgt:

De kolommen van de kranten werden voornamelijk gevuld met notificaties zijdens de gouvernementssecretarie, berichten van vertrek en schepen in lading, huwelijk en overlijden, ‘vaderlandsche’ en buitenlandse nieuwstijdingen, zeetijdingen, mededelingen van notarissen, vendumeesters, weesmeesters en plantagedirecteuren (over weglopers) en advertenties voor koloniale waren als ‘vlees zonder bonken’, poolbont (!), Weesper moppen, een ‘bequame kok’, weggevlogen ‘zeer snapachtige papegaai’ en ‘pruimtabak of negro head’.

De kranten zijn sterk georiënteerd op de gebeurtenissen in Holland. Tijdens het Engelse bewind werd veel nieuws overgenomen uit kranten van Demerary, Barbados en de VS. De kranten zijn dan tweetalig. De Surinaamsche Courant II en III echter waren tweetalig t/m 1816.

Relatie tot andere periodieken
In dit lemma zijn buiten beschouwing gelaten de Weeklyksche Woensdaagsche Surinaamse Courant (1774-1790) van Wolphert Jacob Beeldsnyder Matroos, na 1777 van Nicolaas Vlier, en na 1781 van weduwe Nic. Vlier (geb. Sara de Beer), en de Weeklyksche Surinaamsche Courant (1793-1797) van haar concurrent Wolphert Weijer Beeldsnijder.
Andere kranten die rond de eeuwwisseling in Suriname verschenen, waren de Saturdagsche Courant van Nieuws, Smaak en Vernuft (1794-1804), de Bataafsche Surinaamsche Courant (1804-1806) en de Binnenlandsche Surinaamsche Courant (1804-1809). Deze drie kranten werden uitgegeven door weduwe Tresfon Jr. (geb. Sara Johanna de Beer). Daarnaast was er nog de Geprivilegeerde Surinaamsche Courant (1810-1829) van A.T.  Bordas en na hem Jacob Brink (in diverse compagnonschappen).

Exemplaren
¶ Zie hiervoor opgave bij Van Kempen en Enser (2001).
¶ Full text in Delpher (enkele exemplaren)

 Literatuur
¶ John Sang-Ajang, Overlijdensadvertenties en onbeheerde boedels. Overledenen in Suriname 1 januari 1800 tot en met 31 december 1828 (Stichting voor Surinaamse Genealogie, 2010)
¶ Angelie Sens, ‘”Eerstelingen van Surinaamsche couranten”. De vroege Surinaamse pers, 1774-1816′, in: Archie Sumter e.a. (red.), K’ranti! De Surinaamse pers, 1774-2007 (Amsterdam 2008), p. 15-35
¶ Michiel van Kempen, Een geschiedenis van de Surinaamse literatuur(Paramaribo 2002), deel 3, p. 176-177
¶ Michiel van Kempen en Hugo Enser, ‘Surinaamse kranten en hun vindplaatsen. 1774-2000’, in: Oso. Tijdschrift voor Surinaamse Taalkunde, Letterkunde en Geschiedenis 2 (2001), p. 263-286
¶ Joh. Hartog, Journalistiek leven in Curaçao (Willemstad 1944), p. 303-309
¶ Fred. Oudschans Dentz en W.J. Beeldsnyder Matroos, ‘Surinaamsche journalistiek I’, in: De West-Indische Gids 20 (1938), p. 34-44
¶ Fred. Oudschans Dentz, ‘Surinaamsche journalistiek II’, in: De West-Indische Gids 20 (1938), p. 65-76, aldaar p. 36.

Rietje van Vliet