Titelbeschrijving
Vaderlandsch Nieuwsblad. Bevat de werkingen van het Genootschap der vrienden van Eendragt, Vrijheyd en Gelykheyd, tot Brugge.
Gedurende zeer korte tijd, vanaf 26 maart 1793 heet de krant: Het Brugsch Nieuwsblad.
Periodiciteit
Nog geen maand nadat in november 1792 Franse revolutionaire troepen Brugge waren binnengevallen, verscheen daar op 23 december voor het eerst sinds twee eeuwen een Vlaamstalig nieuwsblad. Maar al snel kwam er een einde aan dit Vaderlandsch Nieuwsblad. De laatste aflevering verscheen op 22 maart 1793.
Vier dagen daarna arriveerden de Oostenrijkers die de Franse bezetters verjoegen. Van de snel tot Brugsch Nieuwsblad omgedoopte krant verschenen slechts drie afleveringen: 26 en 29 maart, en 2 april 1793. De courantier moest het blad op last van de Oostenrijkse machthebbers stopzetten omdat zij sterk twijfelden aan diens politieke voorkeur.
Het geheel telt 30 afleveringen. De krant kwam uit op dinsdag en vrijdag.
Bibliografische beschrijving
De pagina’s (formaat 22,5 x 12,5 cm) zijn doorlopend genummerd. De nummering van de afleveringen wordt in het Brugsch Nieuwsblad gecontinueerd.
De krant kent twee bijvoegsels (p. 107-113; 131-139), waarvan één met het testament van Lodewijk XVI.
Boekhistorische gegevens
Drukker en uitgever van de krant was Joseph Emmanuel Bogaert uit Brugge. Eind jaren ’80 had hij zich afgekeerd van Jozef II en zich in 1789-1790 ingezet voor de Brabantse Omwenteling. Hij behoorde tot de Brugse gematigde patriotten. In 1791-1792 liep hij echter weer in het Habsburgse spoor en was hij blijkens zijn uitgaven opvallend restauratiegezind.
Maar eind 1792, nadat de Franse troepen in november hun intrek hadden genomen in Brugge, werd Bogaert lid van het plaatselijke jacobijnse Genootschap der Vrienden van Eendragt, Vrijheyd en Gelykheyd. Hij doopte zijn zaak om tot Drukkerij van Vriendschap en Liberteyt en begon met zijn patriotse krant, het Vaderlandsch Nieuwsblad. Bogaert werd de drukker van de Franse bezetter, maar kreeg niet het monopolie voor al het overheidsdrukwerk.
Het nieuwsblad kostte blijkens het prospectus 1½ stuiver voor abonnees en 2 stuivers in de losse verkoop.
Medewerkers
In het algemeen wordt Joseph Emmanuel BOGAERT (1752-1820) niet alleen als drukker maar ook als courantier/redacteur van zijn krant beschouwd.
Inhoud
In zijn prospectus verklaart Bogaert met het Vaderlandsch Nieuwsblad in te spelen op de nieuwsgierigheid van Bruggelingen naar de gebeurtenissen in de vergaderingen van de ‘representanten des volks’, naar de inhoud van nieuwe ordonnanties en proclamaties, en naar politieke ontwikkelingen in Frankrijk en andere buurlanden.
De krant opent steevast met de rubriek ‘Werkingen van het Genoodschap der Vrienden van Eendragt, Vryheyd en Gelykheyd, tot Brugge’. In het begin worden de verslagen van de bijeenkomsten van het plaatselijke jacobijnse genootschap (met onder meer ledenlijsten, bestuurssamenstelling) in hun geheel opgenomen; later slechts samengevat. Bogaert had voor dit nieuws expliciet toestemming gekregen. Dat was niet het geval met de verslaggeving over de bijeenkomsten van de ‘provisionele representanten ende administrateurs van het vrije volk der stad Brugge’; dit nieuws ontbreekt dan ook in het Vaderlandsch Nieuwsblad.
Verder bevat het nieuwsblad talrijke proclamaties en er wordt bericht over revolutionaire genootschappen in andere gewesten. De krant bevat zowel binnen- als buitenlands nieuws, dat hij van eigen correspondenten in Frankrijk betrok of overnam uit onder andere ‘Duijtsche Nieuws-bladeren’ (p. 200). Een bijzondere plaats neemt de berichtgeving in over de terechtstelling van Lodewijk XVI. In samenspraken tussen de vorst en zijn familieleden, of zijn vijanden, wordt zijn lot – met toch wel enig medeleven – van verschillende kanten belicht.
Het nieuwsblad was de quasi-officiële spreekbuis van de aanhangers van de revolutie. Het was bestemd voor middenstand en kleine burgerij. Vermoedelijk werd de krant, of delen daaruit, voorgelezen bij aanvang van de vergaderingen van het Brugse jacobijnengenootschap.
Het Vaderlandsch Nieuwsblad bevat nauwelijks advertenties.
Bij aanvang van de tweede Oostenrijkse restauratie, op 26 maart 1793, gaf Bogaert zijn patriotse Vaderlandsch Nieuwsblad onmiddellijk de nieuwe naam Brugsch Nieuwsblad. In de aflevering van 29 maart 1793 drukte hij de brief af van de in ongenade gevallen generaal Dumouriez aan de Franse minister van oorlog Beurnonville, die ertoe leidde dat deze met andere leden van de commissie die Dumouriez’ militair leiderschap onderzocht, gevangen werd genomen en aan de Oostenrijkers uitgeleverd. Ook werd in deze aflevering het volledige manifest opgenomen van keizer Frans II, waarin deze volledige amnestie afkondigde.
De krant was als Brugsch Nieuwsblad overduidelijk pro-Habsburg geworden. De berichtgeving over binnenlandse aangelegenheden is verdwenen.
Relatie tot andere periodieken
Het Vaderlandsch Nieuwsblad, alias het Brugsch Nieuwsblad, werd door Bogaert voortgezet als de gematigd revolutionaire Gazette van Brugge en van het Departement der Leye (1796-1811) en – na een intermezzo van de Journal du Département de la Lys (1811-1814) – de Brugsche Gazette (1814-1914).
Exemplaren
¶ Brugge, Openbare Bibliotheek: TS 271555 (t/m nr. 28)
¶ Gent, Universiteitsbibliotheek: 160 M 47 (inclusief prospectus) en 160 M 047/a.
Literatuur
¶ Jozef van Walleghem, Merckenweerdigste voorvallen en daegelijcksche gevallen. Brugge 1793 en 1794, ed. Yvan vanden Berghe, L. Casier, J. De Groote e.a. (Brugge 1989)
¶ A. Van den Abeele, ‘Drukker-uitgever Joseph Bogaert (1752-1820) of de standvastige taalijveraar’, in: Belgisch Tijdschrift voor Nieuwste Geschiedenis 16 (1985) 1-2, p. 25-86
¶ Y. Vandenberghe, ‘Het Vaderlandsch Nieuwsblad. De eerste schakel van een lange ketting te Brugge’, in: Biekorf 1964, p. 311-314
¶ R. van Eenoo, De pers te Brugge: 1792-1914. Bouwstoffen (Leuven/Parijs 1961), p. 55-68.
Rietje van Vliet
