Vaderlandsche Courant (1781-1787)

Titelbeschrijving
Vaderlandsche Courant.
¶ Er verschenen ook extra nummers, met variërende titels: Vaderlandsche Na-Courant, of Vaderlandsche Extra-Courant, of Extra Vaderlandsche Courant, of Extra Ordinaire Vaderlandsche Courant, of Vervolg van de Vaderlandsche Courant.

Periodiciteit
De krant verscheen driemaal per week (op dinsdag, donderdag en zaterdag), van 3 november 1781 t/m 3 oktober 1787.
De Rotterdamse boekverkopers Jan de Leeuw en Jan Krap hebben tot in mei 1786 tevergeefs geprobeerd toestemming te krijgen om de Vaderlandsche Courant te verkopen. De krant was sinds 8 september 1786 in Gelderland verboden. De komst van de Pruisen betekende het einde van deze patriotse krant. Op 4 oktober 1787 werd een algeheel verbod op patriotse kranten uitgevaardigd.

Bibliografische beschrijving
Het formaat is een half vel folio, waarvan de tekst in drie en het advertentiegedeelte in twee kolommen is opgemaakt. Het titelblok bevat aan weerszijden van het titelvignet: jaartal en afleveringsnummer; titel; dag en datum. Het vignet bestaat uit de zeven in carré gegroepeerde wapenschilden van de Zeven Provinciën, met in het midden een groter wapen van de Republiek. Dit alles door middel van linten aaneen verbonden.
Opmerkelijk zijn, aldus Sautijn Kluit, de vrij goede geografische kaarten die bij sommige artikelen zijn afgedrukt.

Boekhistorische gegevens
Het titelblok van nr. 1 meldt: ‘Word uitgegeeven te Amsterdam, By M. de Bruyn en J. de Jongh.’ Het impressum op de achterzijde luidt op: ‘Te Buyksloot, ter Boekdrukkerye by Coenradus Henricus Koning’.
Op 16 mei 1782 verandert dit laatste in ‘Te Buyksloot, ter Boekdrukkerye van de Gebroeders Baalde’. De namen van de hoofddistributeurs zijn dan uit het titelblok verdwenen.
Steven Jacobus Baalde was met zijn broer – Jacobus Baalde die op 19 juli 1747 gedoopt werd in Amsterdam? – kennelijk half mei 1782 eigenaar geworden van de krant. Hij had al eerder, op 9 juli 1781, aan de burgemeesters en vroedschap van Buiksloot gevraagd of hij een krant mocht drukken; het ging toen om de overname van de Noordhollandsche Courant (1778-1781) van Harmanus Koning.
De eigenaars en schrijvers van onder andere de Vaderlandsche Courant konden, blijkens het Plakkaat van Amnestie (15 februari 1788), geen aanspraak maken op amnestie. S.J. Baalde stond herhaaldelijk, van 14 oktober 1788 t/m 20 januari 1789, op de schoutsrol (Stadsarchief Amsterdam, inv.nr. 5061, toegang 194) en werd op die laatste datum bij verstek veroordeeld tot eeuwige verbanning uit Holland en West-Friesland.

Medewerkers
Volgens het Lees-Cedul van Kees Salm [1787] werkte Theodorus VAN BRUSSEL als schrijver voor de gebroeders Baalde. Deze ex-predikant schreef eerder voor de Noordhollandsche Courant (1778-1781) en de Diemer- of Watergraafs-Meersche Courant (1781-1783). Van Brussel was begin oktober 1784 overgestapt van de Verlemse Nederlandsche Courant naar de Vaderlandsche Courant. De verhuizing leverde hem venijnig commentaar op in zijn oude krant van 15 en 20 oktober 1784.

Inhoud
Patriotse krant waar in de loop der jaren het buitenlandse nieuws (ook China, Rusland, Turkije) afneemt ten gunste van de berichten over de binnenlandse politieke ontwikkelingen.

Exemplaren
De krant is fragmentarisch bewaard gebleven:
¶ Den Haag, Koninklijke Bibliotheek: 1600 A 15
¶ Amsterdam, Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis (IISG): PM 914
¶ Amsterdam, Bibliotheek KNAW: AB E 3688

Bronnen
Nieuwe Nederlandsche Jaarboeken 1788, p. 255-262
Lees-cedul en lijkstaatie van Kees Salm, z.p. [1787].

Literatuur
¶ T. Jongenelen, ‘Gehaat bij vriend en vijand. de patriotse drukker Harmanus Koning’, in: Mededelingen van de Stichting Jacob Campo Weyerman 28 (2005), p. 25-47
¶ T. Jongenelen, Van smaad tot erger. Amsterdamse boekverboden 1747-1794 (Amsterdam 1998), p. 54
¶ H.C. Hazewinkel, ‘Rotterdamse boekverkopers uit de patriottentijd’, in: Opstellen door vrienden en collega’s aangeboden aan dr. F.K.H. Kossmann (Rotterdam 1958), p. 37
¶ W.P. Sautijn Kluit, ‘De Vaderlandsche Courant’, in: De Nederlandsche Spectator 1882, p. 288-290.

Rietje van Vliet