Vaderlandsche Courant (1795) – editie Verlem

Titelbeschrijving
Vaderlandsche Courant.
¶ Titel t/m nr. 18: De Voorheen Nederlandsche, nu de Vaderlandsche Courant. 

Periodiciteit
De eerste getraceerde aflevering waarop alleen de titel Vaderlandsche Courant prijkt, is nr. 19 (28 juli 1795).
De krant verscheen drie keer per week, op dinsdag, donderdag en zaterdag. Nr. 1 dateert van dinsdag 16 juni 1795; de laatste bewaard gebleven aflevering is van 21 november 1795 (nr. 69).

Bibliografische beschrijving
De tekst van de krant (half vel folio) is in drie kolommen opgemaakt (advertenties in twee kolommen). Het titelblok bevat aan weerszijden van het titelvignet: jaartal en afleveringsnummer; titel; colofon; dag en datum (ook volgens de Franse revolutionaire kalender). In nr. 1 staat onder het vignet: ‘Vryheid-Gelykheid’.
Het vignet is een nieuw gestoken variant op het vignet van de Noordhollandsche Courant (1778-1781): Neptunus en Mercurius aan weerszijden van een ovaal schild (waarop nu een handdruk is afgebeeld), met daarachter de vrijheidsmaagd, getooid met vrijheidshelm en op haar speer een vrijheidshoed. Het vignet zou de drukker Antonius Rymer later weer gebruiken voor de Nationaale Bataafsche Courant van Lieve van Ollefen (1797).

Boekhistorische gegevens
Op het eerste nr. (16 juni 1795) staat in het titelblok: ‘Word uitgegeven te Amsteldam, By J. Verlem, in de Warmoesstraat’. Het impressum op de achterzijde meldt: ‘Te Amsteldam, by J. Verlem, in de Warmoesstraat; en ter Boekdrukkery van A. Rymer, Mede-Participant’. Nr. 69 (21 november 1795) heeft bij gelijkblijvend titelblok slechts als impressum: ‘Te Amsteldam, ter Drukkery van A. Rymer’.
Verlem, uitgever-distributeur van de succesvolle Nederlandsche Courant (1783-1787), had van september 1791 tot 19 januari 1795 in hechtenis gezeten. Hij had na de komst van de Fransen kennelijk nog wat tijd nodig om zijn bedrijf op orde te brengen, maar kon zich in juni, deze keer met Rymer, helemaal storten op een nieuw krantenproject. Het ontbreken van het vignet in de laatste afleveringen van de Vaderlandsche Courant van Briët doet vermoeden dat de verkoop aan Verlem begin juni zo goed als rond was.

Medewerkers
Het Magazijn van Algemeen Belang (januari 1808) wijst de gewezen predikant en radicale publicist Bernardus BOSCH (1746-1803) aan als degene die de hoofdredactie voerde. Hij werd in december 1795 in Amsterdam benoemd als representant van het Bataafse volk. Volgens dezelfde bron zou Bosch voor de Vaderlandsche Courant hebben samengewerkt met Jan GREEVEN, de latere courantier van de Nationaale Bataafsche Donderdagse Courant. Toegewyd aan Waarheid en Gezond Verstand (1797).

Inhoud
Radicaal-democratische krant. Verlem en Bosch zijn als uitgever en schrijver diverse keren wegens al te voortvarende berichtgeving over vertrouwelijke kwesties ter verantwoording geroepen door het Committé van Waakzaamheid.

Relatie tot andere periodieken
De Vaderlandsche Courant van Verlem is de voortzetting van de Vaderlandsche Courant van Briët. Blijkens de titel van de eerste afleveringen beschouwt Verlem zijn krant als opvolger van zijn Nederlandsche Courant (1783-1787).

Exemplaren
¶ Amsterdam, Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis (IISG): 5382 (nrs. 1, 2, 19 en 42)
¶ Den Haag, Koninklijke Bibliotheek: 1600 A 15 (nr. 69).

Bronnen
Magazijn van algemeen belang deel 1-1 (1808), Mengelwerk, p. 6-11
Dagblad van de Vergaderingen der Representanten van het Volk van Amsterdam deel 1 (1795), p. 102; deel 2 (1795), p. 163 en 500.

Literatuur
¶ T. Jongenelen, Van smaad tot erger. Amsterdamse boekverboden 1747-1794 (Amsterdam 1998), p. 69
¶ W.P. Sautijn Kluit, ‘De vaderlandsche courant’, in: De Nederlandsche Spectator 1882, p. 288-290.

Rietje van Vliet